مرضیه صناعتی - پژوهشکده زبانشناسی، کتیبه ها و متون، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
مهناز طالبی دستنایی - دانشگاه الزهرا

در تحلیل حاضر بندهایی از زبان رایجی بَرزُکی از منظر دو فرانقش بینافردی و تجربی ارائه می‌شود و قصد بر آن است تا تحلیل‌های معنابنیان نظریة نقش‌گرای هلیدی دربارة این گونة زبانی سنجیده شوند که مانند بسیاری از گویش‌ها یا زبان‌های محلی تنها دارای صورت گفتاری و محاوره‌ای هستند. بدین منظور، با توجه به فرانقش بینافردی، فاعل، خودایستا و نوع بندها و بر اساس فرانقش‌ تجربی، بسامد و نوع فرایندهای زبان راجی بَرزُکی مورد بررسی قرار می‌گیرند. زبان رایجی (راجی) بَرزُکی از زبان‌های در خطر ایران است که در شهر بَرزُک (50 کیلومتری شهر کاشان) به آن تکلم می‌شود. این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و داده‌های آن از مصاحبة شفاهی با یک گویشور زن بومی 83 ساله و دوگویشور مرد بومی82 و 64 ساله بَرزُکی به دست آمده است. نتایج به دست آمده بیان‌گر آن است که از مجموع 35 بند پیاده‌شده از داستان شفاهی با موضوع سیل بزرگ 60 سال پیش این شهر، در فرانقش تجربی فرایند مادی با 66% (23 فعل) رخداد، پربسامدترین فرایند است. درصد رخداد سایر فرایندها عبارت است از: رابطه‌ای 20% (7 فعل)، ذهنی 8% (3 فعل)، فرایند رفتاری 3% (یک فعل)، کلامی 3% (یک فعل) و وجودی 0%. تحلیل فرانقش بینافردی این بندها نشان می‌دهد که از میان 35 بند، 34 بند خبری و یک بند امری می‌باشد و فاعل در 33 بند غایب و تنها در دو بند فاعل، گویندة بند است. همچنین از 35 فعل موجود در این بندها 33 بند دارای فعل گذشته (28 فعل گذشتة ساده و 5 فعل گذشتة استمراری) و 2 بند دارای زمان حال هستند.

مدل نظام‌مند هلیدی, فرانقش تجربی, فرایند, فرانقش بینافردی, متن روایی, زبان رایجی بَرزُکی