غلامحسین اسماعیلی - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی
احمد طحان - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی
فرزانه مظفریان - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی

دیدگاه شناختی، استعاره را ابزاری زبانی ـ مفهومی می­داند که انسان از آن در جهت شناخت و بیان مفاهیم پیرامون خود استفاده می­کند. بر اساس این نظریه بسیاری از مفاهیم به کمک استعاره برای انسان قابل درک می­شوند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با توجه به دیدگاه شناختی به مقایسه و بررسی مفهوم‌سازی‌های سر و دل در شاهنامه­، غزلیات شمس و خسرو و شیرین نظامی می­پردازد. این پژوهش در پی پاسخ به دو پرسش است که شعرای مذکور در مفهوم­سازی خود از کدام مفاهیم مبدأ کمک گرفته­اند و در تمایز زبان شعری‌شان از زبان روزمره از چه ابزارهای شناختی استفاده کرده­اند؟ یافته‌های این پژوهش نشان می­دهد که در بیش­تر استعاره‌ها، سر و دل با مفاهیم عینی­تری ­چون انسان، حیوان، گیاه، ظرف و شیء مفهوم­پردازی شده­اند و دیگر این­که شعرای مذکور هرچند تحت تأثیر سنن ادبی، زبانی و ریشه­های فرهنگی گاهی از استعاره‌های ­همانندی استفاده کرده­اند؛ ­­اما هر یک با بهره­گیری از سازوکارهای شناختی گسترش، الغاء، ترکیب و هم­چنین با گریز از قواعد زبانی به ایجاد تصاویری بدیع پرداخته­اند که همین امر سبب تمایزِ مفهوم­پردازی­های آن‌ها شده ­است. 

استعاره, اندام‌واژه خسرو و شیرین, دیدگاه شناختی, شاهنامه, غزلیات شمس