معصومه شاهسواری - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
فاطمه حیدری - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

مطالعات نشان می­ دهد که زندگی زنان در طول تاریخ همواره با فراز و فرود و اغلب بی­ عدالتی و تحقیر مواجه بوده­است. باتوجه به ­مردانه­نویسی در تاریخ و ادبیات فارسی، کمتر می­ توان اطلاعات کاملی دربارۀ ویژگی­ های شخصیتی و جامعه ­شناختی زنان به ­دست آورد. در عصر قاجار و همزمان با تحولات در اروپا برخی از زنان آغازگر تحول در دربار شدند. حضور آنها در محافل سیاسی، اجتماعی و ادبی و آثاری که ازخود به­ جا گذارد­ه ­اند، برای شناخت میزان این تحولات اهمیت دارد. در میان این آثار، نامه­ ها به دلیل گزارش واقعیات زندگی، ارزش بیشتری دارند. این پژوهش برآن بوده­­ است تا با تحلیل این نامه­ها، میزان و چگونگی اعمال قدرت یکی از زنان درباری را بررسی­ نماید. روش پژوهش در این ­مقاله براساس تحلیل نامه­ های فروغ ­الدوله، دختر ناصرالدین­ شاه قاجار، و انطباق محتوای آنها با گزاره ­های قدرت میشل فوکو، نظریه ­پرداز قرن نوزدهم، استوار شده ­است. نتیجۀ به­ دست آمده حاکی از آن است که علی­رغم افزایش آگاهی و بیشتر شدن حضور این زنان در فعالیت­ های اجتماعی، آنها نتوانسته ­اند بدون پشت گرمی و حمایت مردان، خواسته­های خود را اجرا نمایند و از نظر توزیع قدرت، در مرتبه فرودست قرارگرفته­ اند.

دورۀ قاجار, زنان, نامه ها, فروغ الدوله, قدرت, میشل فوکو