تحلیل ماهیت می در ساقی نامۀ رضی الدین آرتیمانی

در میان شاعران عارف مسلک عصر صفوی، رضی­ الدین آرتیمانی به سبب آفرینش ساقی­ نامه شهرت ویژه­ای دارد. از یک سو، مضامین عرفانی و از سوی دیگر اندیشه­ های مذهبی و ارادت وی به تشیع، آراء و نظرات او را قابل تأمل کرده است. هدف مقالة حاضر آن است تا نشان دهد ابژة می علاوه بر کارکرد متداول آن، در ساقی­ نامه وظیفة مضاعفی ایفا می­ کند. می و وابسته­ های آن بیانگر بسیاری از معانی و پیام­ های فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی است. بررسی دلالت­ های ضمنی و پنهان آن می­ تواند برخی از مسائل نهفته در فرهنگ آن دورة ایران را روشن سازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و تأمل در تک­تک ابیات ساقی­ نامه به بررسی تأثیر ایدئولوژی حاکم بر سرودة آرتیمانی خاصه می و متفرعات آن پرداخته است. نتایج حاصل نشان داد که آرتیمانی به دلیل همراهی با دستگاه شیعه­پرور صفوی علاوه بر کاربرد معانی رایج می، تلاش کرده با اندک تغییر ماهیت، رویکرد و رنگ مذهبی نیز بدان ببخشد. وی برای تصویر اندیشه منحصر به فرد خود نه مانند صوفیان افراطی و نه مانند فقیهان متعصب عمل کرده بلکه با ایجاد تعادل بین ماده و معنا، دنیا و آخرت به نوعی از عرفان متعادل شیعی دست یافته است. او از یک سو در خلسة مستی هوشیاری و از سوی دیگر در پی نجات مخالفان یعنی شیخان و زاهدان ریایی از جهل و مستی بی­خبری بوده است. درک این رهیافت اهمیت نگرش آرتیمانی را به عنوان یک شاعر عارف در عصر فرقه­ بازی­ ها و افراط­گرایی ­ها نشان می­ دهد و شعرش را قابل اعتنا می­ سازد

Keywords:

رضی الدین آرتیمانی , ساقی نامه , می , شیعه , عرفان