خلیل بیگزاده - دانشیار دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران
بایرام مراد مرادی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
افسانه نوری - دانشآموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

شخصیّت بزرگ و برجستۀ علی(ع) به گونه‌ای است که همه را مجذوب خویش ساخته و در طول تاریخ همواره نویسندگان و شاعران بسیاری شخصیّت وی را توصیف کرده‌اند از جملۀ آنان مولانا محمّدبن‌حسّام خوسفی شاعر قرن نهم هجری است. وی نخستین حماسه‌سرای مذهبی ادب فارسی و جزء اوّلین شاعرانی است که تفکّر شیعی را در شعر خود پرورانده است. شخصیّت والای علی (ع) وی را بر آن داشته تا پیرامون آن حضرت، ابیاتی نغز و زیبا بسراید. فیلیپ هامون (Philip Hamon) نشانه‌شناس فرانسوی، شخصیّت را به عنوان عنصر نشانه‌ای در نظر می‌گیرد و مبانی نظری نشانه‌شناسی شخصیّت را گسترش می‌دهد. هامون، شخصیّت را نشانه‌ای می‌داند که از دال (نام، جایگاه نحوی و بُعد بلاغی) و مدلول (صفات، کنش گفتاری و کنش رفتاری)تشکیل می‌شود. به طور کلی با بررسی نشانه‌شناسی شخصیّت می‌توان با تکیه بر ویژگی‌ها و صفات به لایه‌های عمیق درونی شخص پی برد و این مجموعه رفتارها را الگو و سرمشق خویش قرار داد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کنش‌های گفتاری، دو سطح از شخصیّت حضرت علی(ع) را نشان می‌دهد. در گفت‌وگوهای میان مردم، وی شخصیّتی بی‌نیاز و توانمند ترسیم شده است که از هیچ چیز و هیچ کس ترسی ندارد؛ اما در گفت ‌و گوهایی که ما بین او با خدا صورت می‌گیرد، وی به عنوان شخصیّتی نیازمند و ناتوان به تصویر کشیده شده است. کنش‌های رفتاری وی شامل کنش‌های مختلفی مانند جنگ کردن، کشتن، نجات دادن و مانند این است که بسامد فراوان این نوع کنش‌ها نشان دهندۀ جایگاه اصلی امام علی(ع) در داستان دارد. همچنین وی شخصیّتی بوده که درگیر مبارزه با دشمنان و نابود کردن آنان برای دفاع از دین اسلام و مسلمانان بوده است. نام‌ها و لقب‌های به کار رفته برای این امام، یعنی؛ علی، حیدر و غشمشم، همگی با صفت‌ها و کنش‌های این شخصیّت هم‌خوانی دارند و به گونه‌ای اسم و لقبش دلالت بر تمام خصوصیّت‌هایی دارد که در داستان، وی از خود نشان می‌دهد.

خاوران‌نامه, علی(ع), شخصیّت, فیلیپ هامون