مدینه کریمی بروجنی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عرب دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان
مرتضی قایمی - دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان
شیرین پورابراهیم - دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه پیام نور

طرحواره­های تصویری از مفاهیم مهم و زیرساختی مطرح در پژوهش­های معنی‌شناسان شناختی است که در شکل گیری استعاره‌های مفهومی نقش به سزایی دارند. از مهم‌ترین طرحواره­های تصویری، طرحوارة نیرو است که نخستین بار جانسون (1987) بر نقش آن در مفهوم‌سازی رخداد­ها تأکید نمود. این طرحواره که از تجربة تعامل ما با جهان بیرون نشأت می‌گیرد، ابزاری پایه برای درک بسیاری از مفاهیم ذهنی است. زبان دین به­ویژه قرآن حاوی استعاره­‌های زیادی است که برخی از آن­ها با طرحوارۀ نیرو ساماندهی می‌شوند. لذا جستار حاضر در صدد است با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی پاسخ­گوی این پرسش باشد که طرحوارة نیرو به عنوان بخشی از طرحواره‌­های مطرح در نظریة شناختی، تا چه حد می­تواند مدل مناسبی برای مطالعة استعاره­‌های قرآن بویژه استعاره‌­های اخلاق باشد و عملکرد حالات هفتگانة نیرو در مفهوم‌سازی و درک مفاهیم اخلاقی قرآن چگونه است؟ بدین منظور، داده‌های این پژوهش که از میان کل استعاره­‌های قرآن استخراج شد، مورد بررسی قرار گرفت و انواع طرحوارة تصویری آن بر اساس طبقه­بندی­های موجود در نظریه بررسی گردید. نتایج این بررسی حاکی از آن است که در زیر ساخت استعاره­های موجود حالات هفت­گانة نیرو مشاهده می‌شود که الگوی بسیار مناسبی برای بررسی این استعاره‌­های قرآنی می­باشد. نمونه­های فراوانی از هنجار­ها و ناهنجاری­های اخلاقی در قرآن از طریق استعاره‌های حاوی طرحواره­های اجبار، مانع، رفع مانع، تغییر مسیر و یا انحراف، نیروی متقابل، جذب و کشش و توانایی قابل درک و شناخت هستند.  

معنی‌شناسی شناختی, طرحواره‌های تصویری, نیرو, گزاره‌های اخلاقی, استعارة سفر