سلیمه سلامتی - دانشگاه آزاد قزوین
پرینا قمی اسکویی - دانشگاه علامه طباطبایی

ادبیات ترجمه‌شده، به‌ویژه فیلم‌های دوبله‌شده اغلب تحت تأثیر ایدئولوژی حاکم بر جامعة مقصد دستخوش دخل و تصرف قرار گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روشی توصیفی‌کمی در صدد است به بررسی جنبه‌های ایدئولوژیک این دستکاری‌ها در فیلم‌های دوبله‌شده و پخش‌شده از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سه دولت متفاوت بعد از انقلاب اسلامی بپردازد. در این تحقیق  با استفاده از مدل دستکاری دوکات (2007)، دستکاری‌های برون‌متنی و درون‌متنی در نُه فیلم تاریخی‌ماجراجویی دوبله‌شده از انگلیسی به فارسی در بازه‌های زمانی ۷۶-84، 84-92 و 92-97 بررسی شد. همچنین تلاش شد دلایل این دستکاری‌ها از دیدگاه سیاست‌های دولت‌های حاکم و ارزش‌های غالب بر آن مشخص شود. از آنجایی که متن دیداری‌شنیداری دارای عناصر غیرکلامی مانند تصویر، صدا و موسیقی است که آن را از متن نوشتاری متمایز می‌سازد، در این تحقیق مدل دستکاری دوکات (2007) با توجه به ویژگی‌های خاص متون دیداری‌شنیداری سازگار شده است. بدین‌منظور، هر تکنیک دستکاری ترجمه به دو زیرشاخة کلام‌محور و غیرکلام‌محور تقسیم شده است. پس از تحلیل جامع فیلم‌ها، پنج تکنیک دستکاری شامل اضافه، حذف، جایگزینی، تضعیف و تقویت شناسایی شد که در فرایند دوبله به‌کار گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهند که اغلب دستکاری‌ها در دولت اصولگرایان به‌ویژه در بازة زمانی 84-92 اتفاق افتاده است. تکنیک غالب در دولت اصولگرایان جایگزینی و حذف و در دولت اصلاح‌طلبان تضعیف بوده است. دیگر اینکه دستکاری‌های غیرکلام‌محور سهم بیشتری در دستکاری فیلم‌های دوبله‌شده داشته‌اند. ‌

دستکاری ایدئولوژیک, دستکاری غیرکلام‌محور, دستکاری کلام‌محور, دوبله, صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران