عائشه و روایات صحابه: نخستین نقدهای بیرونی حدیث

عائشه همسر پیامبر اکرم (ص) به‌واسطۀ زندگی درازمدت با پیامبر (ص)، نفوذ فراوان در میان صحابه و ملاقات بسیاری از تابعین با وی، در شمار مُکثِرین در حدیث شناخته می‌شود. او افزون بر روایتگری، در حوزۀ فهم و نقد حدیث نیز ایفای نقش می‌کرد؛ تا بدانجا که در شمار یکی از ناقدان جدی روایات قرار گرفت. عائشه که خود را یکی از آگاه‌‌ترین‌ها به سنت پیامبر (ص) معرفی می‌کرد، به آسیب‌شناسی روایات نیز می‌پرداخت. بخشی از این پالایش‌ها به هویت و کلیت روایات مربوط است که در مباحث نقد متن به آن‌ها نقد بیرونی گویند. این مطالعه با روش توصیفی به تلاش‌های وی در این محور می‌پردازد؛ همان که بعدها در دانش حدیث با اصطلاح جعل و وضع دسته‌بندی شد و در ضمن مباحث علل‌الحدیث جای‌گرفت. نقدها را می‌توان با این طبقه‌بندی نشان داد: مقابله با ورود خرافات عربی، تقابل با اساطیر مناطق هم‌جوار، مقابله با استناد دروغین، تصحیح روایت‌ها دربارۀ احکام عبادی و هم‌چنین مخالفت با روایاتی که می‌توانست جایگاه زنان را در جامعه تضعیف کند. نتیجۀ مقاله افزون بر نشان دادن نقش عائشه در نقد حدیث و مقابلۀ گفتاری و عملی با روایاتی که برخی صحابه از دید وی به شکلی نامناسب نقل می‌کردند، می‌تواند نشان‌دهندۀ نخستین قاعده‌ها در حوزۀ نقد روایت باشد.

Keywords:

علل‌ الحدیث , نقد حدیث , نقد بیرونی , تاریخ حدیث , فتوحات , اشاعۀ فرهنگی , ابوهریره