صفورا ترک لادانی - استادیار گروه فرانسه، دانشکده زبانهای خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

مطاﻟﻌﮥ آداب‌ورسوم ایرانی همواره در کانون توجه سیاحان و شرق‌شناسان بوده است. بررسی تصویر ترسیم‌شده از ایرانی‌ها در عصرهای مختلف در یک سفرنامه، در قالب بازنمایی بیگانه یا «دیگری»، باعث شده است نوعی جدید از مطالعه‌های بین‌رشته‌ای در حوزﮤ تاریخ و ادبیات شکل بگیرد. در رویکرد تصویرشناسی که در ﺣﻴﻄﮥ مطالعه‌های بین‌رشته‌ای است، ممکن است از مشاهدﮤ مفاهیمی همچون دوگانگی خود/دیگری برای شناخت قضاوت دیگری دربارﮤ خود استفاده شود؛ قضاوتی که با تمام پیش‌داوری‌ها، دیگرسازی‌ها یا تحریف‌هایی شکل می‌گیرد که ممکن است نویسندﮤ سفرنامه انجام داده باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تبیین تصویری است که جیمز موریه (James Morier)، سفرنامه‌نویس انگلیسی و پیر لوتی (Pierre Loti)، سفرنامه‌نویس فرانسوی، از آداب‌‌ورسوم و فرهنگ ایرانی‌ها در دوران قاجار ترسیم کرده‌اند. این مقاله بر رویکرد تصویرشناسی با مطالعه‌های بین‌رشته‌ای تاریخ و ادبیات پایه‌گذاری شده است و به روش توصیفی‌تحلیلی است. در این راستا، ابتدا تصویر ارائه‌شدۀ این دو سفرنامه‌نویس از فرهنگ ایرانی‌ها در سطح کلی و به‌صورت نگاه مثبت و نگاه منفی مطرح شده است؛ بنابراین در این پژوهش، هدف نخست مطاﻟﻌﮥ تصویرهای ارائه‌شده با نگاه مثبت در قالب همسان‌انگاری و تحسین‌گری «من» غربی به فرهنگ «دیگری» شرقی (ایرانی) است. هدف دوم نیز بررسی چگونگی این ترسیم‌گری با نگاه منفی براساس الگوی رایج شرق‌شناسی است که بر همان تضاد و تقابل میان دو هویت «من» و «دیگری» یا «غرب» و «شرق» بنا شده است. در پایان با بررسی نتایج حاصل از این نوع نگاه در قالب کلیشه‌پردازی و تعمیم‌سازی و نیز بزرگ‌نمایی تقابل‌ها و تضادها، مشخص خواهد شد تا چه اندازه این سفرنامه‌ها در تغییر نگرش غربی‌ها به مردم ایران‌زمین موثر بوده‌اند. در واقع، این سفرنامه‌نویسان ایرانی را متفاوت‌تر از آنچه معرفی کرده‌اند که در قرون پیش وجود داشت.

آداب‌ورسوم ایرانی, موریه, لوتی, همسان‌انگاری, تضاد