عبدالرفیع رحیمی - استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
اشکان غلامی - دانشجوی دکتری گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

قرآن ماهیت و رسالت هدایتگری دارد؛ اما در باب تاریخ، با نگاهی خاص، طرحی جامع عرضه کرده است که از ﻓﻠﺴﻔﮥ تاریخ و غایت نگرش تاریخی تا مؤلفه‌ها و قواعد صوری علم تاریخ را شامل می‌شود. طرح و چارچوب تاریخی بازنمایی‌شده در قرآن، از جوانب مختلف بر جهان‌بینی و روش تاریخ‌نگاری مورخان مسلمان اثر گذاشته است. برای بازشناسی چنین طرحی، مقاﻟﮥ حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی، در پی بررسی تأثیر روش تاریخی قرآن و چگونگی اثرگذاری آن بر دو اثر قدیمی‌ متون تاریخی اسلام، یعنی اخبارالطوال ابوحنیفه دینوری و تاریخ یعقوبی، است. از ﻧﺘﻴﺠﮥ پژوهش برمی‌آید که در چند مبحث، یعقوبی در مقایسه با ابوحنیفه از اسلوب قرآنی، بیشتر اثر پذیرفته است. این مباحث عبات‌اند از: استفاده از ساختار و بهره‌مندی از اصطلاحات قرآنی در اشاره به تاریخ و فواید و اهداف تاریخ‌گرایی؛ علت‌های انحطاط تمدن‌ها؛ توجه به ﺗﺄثیر فرد و جامعه در فرایند حوادث. با وجود این، باید در نظر گرفت در بخش مربوط به ابزارهای ضروری در تاریخ‌پژوهی، همچون مشاهدﮤ آثار برجای‌مانده و البته شکل و بیان وقایع تاریخی، مانند قاعدﮤ تاریخ در تاریخ و تمهید مقدمات، ابوحنیفه در مقایسه با یعقوبی از قرآن تأثیر بیشتری پذیرفته است.

روششناسی تاریخی قرآن, ابوحنیفه دینوری, اخبارالطوال, یعقوبی, تاریخ یعقوبی