بهره برداری پایدار حلقه مفقوده در برنامه های حفاظت از منابع ژنتیکی کشور

ایران یکی از نواحی غنی جهان از نظر تنوع ژنتیکی محسوب می گردد. در گزارشات کمیسیون منابع ژنتیکی براي غذا وکشاورزي سازمان خواربار جهانی ملل متحد ایران بعنوان هفدهمین کشور مگادایورس جهان شناخته میشود. بر همین مبناکشور ایران برنامه هاي مفصلی براي حفاظت از این منابع ژنتیکی باارزش در دست اجرا دارد. از جمله در حال حاضر باجمع آوري و نگهداري بیش از 170 هزار نمونه گیاهی در بانک هاي ژن، 500 هزار نمونه هرباریومی و هزاران نمونه زنده درباغات گیاهشناسی و باغات کلکسیون تلاش شده است تا بخشی از تنوع ژنتیکی گیاهان کشاورزي حفظ و نگهداري شوند. بااینحال این فعالیت ها تاکنون نتوانسته است انتظارات برنامه را براي حفاظت از منابع ژنتیکی کشور تامین نماید و همچنان شدت فرسایش منابع ژنتیکی بیشتر از ظرفیت این مراکز است. یک برنامه موثر حفاظت و بهرهبرداري از منابع ژنتیکی شامل سه مولفه حفاظت از منابع ژنتیکی، توسعه روشهاي بهره برداري پایدار از منابع ژنتیکی و کنترل و نظارت بر عوامل تاثیر گذار بر تنوع زیستی است. بهرهبرداري پایدار از منابع ژنتیکی شامل مجموعهاي از روشها و سیستم هاي کشاورزي است که ضمن بهره برداري از منابع براي افزایش تولید محصولات کشاورزي، با محیط زیست نیز سازگار بوده و متضمن حفظ تنوع زیستی در اکوسیستمهاي کشاورزي است.علاوه بر آنها عواملی خارج از اکوسیستم هاي کشاورزي یا مزرعه وجود دارند که داراي تاثیرات شدیدي بر تنوع ژنتیکی کشاورزي هستند. عوامل اقتصادي و اجتماعی، عوامل محیطی، عامل پیشرفت و نوآوري در علم و تکنولوژي و شرایط سیاسی عواملی هستند که در خارج از مزرعه شکل میگیرند اما داراي تاثیرات مثبت یا منفی بر فرسایش منابع ژنتیکی هستند. از آنجا که این عوامل تحت تاثیر روشهاي حفاظت از منابع ژنتیکی نبوده و از سیستم هاي تولید در مزرعه تاثیر نمیپذیرند عدم توجه به این عوامل می تواند برنامه هاي حفاظت از منابع ژنتیکی را بیاثر ساخته و یا تاثیر آنها را به شدت کاهش دهند. بنابراین در یک استراتژي ملی براي حفاظت و بهره برداري پایدار از منابع ژنتیکی بجاي توجه یک بعدي به حفاظت فیزیکی از منابع باید توسعه روشهاي پایداري استفاده از منابع ژنتیکی و همچنین کنترل و نظارت بر عوامل خارجی موثر بر تنوع ژنتیک نیز مورد توجه قرار گیرند.

Keywords:

تنوع ژنتیکی کشاورزی , بهره برداری پایدار از تنوع ژنتیکی , محرکهای موثر بر تنوع ژنتیکی