نعیم عموری - دانشگاه شهید چمران اهواز
فاطمه تختی - دانشگاه شهید چمران اهواز

نظریّة آمیزة مفهومی به ذهن این امکان را می‌دهد که فضاهای ذهنی متعدّد و مرتبط با هم را که معانی مختلفی دارند به کار گیرد. سپس آن‌ها را با یکدیگر‌ ترکیب کند و این معانی مختلف را به شیوه‌ای کارآمد و درست بررسی کند و به شبکة معنایی تشکیل‌دهندة فضاهای ذهنی دست‌یابد. در بیشتر حکایت‌های کلیه و دمنه آمیزة مفهومی برجسته است و تفکّر و خیال نویسنده در آن نقشی بنیادین بازی می‌کند. شبکة معنایی شخصیّت‌پردازی حکایت‌های کلیله و دمنه، تلفیقی از عناصر و ویژگی‌های فضاهای ناسازگار است و آمیزش این فضاها با هم، معانی و ساختاری نوظهور را در ذهن ایجاد می­کند. از این رو این پژوهش در پی شناسایی و بازنمایی نمادهای آمیزة مفهومی حکایت‌های کلیله و دمنه بر اساس نظریة فوکونیه و ترنر، به روش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. بیشترین تأکید مقاله بر فرایندهای «ترکیب، تکمیل و پیچیدگی»، واپس‌فکنی، اصل دسترسی و روابط حیاتی نقش- ارزش است؛ زیرا این فرایندها بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری آمیزة مفهومی این حکایت‌ها دارند. این پژوهش نشان می‌دهد که بیشترین نمود آمیزة مفهومی حکایت‌های کلیله و دمنه تلفیقی از فضاهای ناسازگار (انسان و حیوان)، (انسان و شیطان) و (انسان و موجودات طبیعی) است. همة عناصر موجود در فضاهای ناسازگار به فضای آمیزه فرافکنی نمی‌شوند، بلکه انتخاب صورت می‌گیرد، و این انتخاب از آمیزه‌ای به آمیزة دیگر متفاوت است، بنابراین نمادهای آمیزة مفهومی متنوّعی پدیدار می‌شود.

کلیله و دمنه, معناشناسی شناختی, آمیزة مفهومی, فوکونیه و ترنر