عباس رجایی - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه
حسین منصوریان - دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا

مرز واحدی فضایی است که جمعیت و نحوه توزیع جمعیت در آن از موضوعات مهم در مطالعات آمایش مرزی است. مرزهای شرقی و غربی ایران با بسترهای تاریخی و فرهنگی متفاوت در دورهای مختلف دستخوش تغییرات جمعیتی شده است. این پژوهش با به کارگیری روش کوادارات فضایی، واحدهای پایه فضایی را در مرزهای شرقی و غربی کشور را در طی سالهای 1375 تا 1395 مورد تحلیل قرار داده است. جامعه مورد بررسی نقاط روستایی واقع در شعاع 50 کیلومتری این مرزهاست و آمار جمعیت روستایی کشور از سال 1375 تا 1395 مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد نرخ رشد جمعیت واحدهای فضایی مرز غربی کشور دارای روندی منفی و نرخ رشد جمعیت واحدهای فضایی مرز شرقی دارای روندی مثبت است. همچنین اثرات تبدیل نقاط روستایی به شهرها نشان می دهد که 400 واحد فضایی تحت تأثیر این تبدیل قرار گرفته است. این واحدهای فضایی، واحدهای شهری‌شده‌ای هستند که جمعیت روستایی اندک با فاصله بسیار کم از شهرها در آن قرار دارند. از این رو، در آینده نزدیک در معرض تبدیل و یا ادغام قرار دارند. نتایج تحقیق نشان می دهد، با تحلیل واحدهای فضایی و تغییرات جمعیتی آنها در یک دوره 20 ساله، مرز شرقی نسبت به مرز غربی کشور هنوز در حال رشد جمعیت روستایی است؛ مرز شرقی در مقایسه با مرز غربی به دلیل تراکم کمتر جمعیت و فاصله بیشتر سکونتگاه‌ها، روستاهای پیرامون-شهری و واقع شده در واحدهای پایه فضایی با جمعیت شهری، کمتر دچار تبدیل و ادغام در شهرهای موجود شده اند.

روستاهای مرزی, تحلیل فضایی, واحدهای پایه فضایی, مرزهای شرقی و غربی