رسول افضلی - دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران،
یاشار ذکی - استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران،
عباس طباطبایی - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران،

نواحی مرزی شرقی ایران با داشتن مرزهای طولانی با افغانستان و پاکستان و نیز به دلیل این‌که کوتاه‌ترین، باصرفه‌ترین و مهم‌ترین مسیر ترانزیت بین‌المللی مواد مخدر از شرق به غرب جهان است، یکی از آسیب‌پذیرترین نواحی در مقابله با قاچاق مواد مخدر است. عوامل ژئوموفولوژیکی همچون اتصال استان‌های شرقی با دشت لوت، شرایط اقتصادی نامناسب نواحی مرزی نظیر بیکاری بالا و فقر و محرومیت شدید، گستردگی و تنوع محیط جغرافیایی مرزهای شرقی، کمبود تجهیزات مراقبت از مرز، غلبه رویکرد امنیتی در مدیریت مرز مهم‌ترین زمینه‌های قاچاق مواد مخدر به داخل کشور را فراهم کرده است. این پژوهش باهدف بررسی چالش‌ها و ظرفیت‌های نواحی مرزی شرق کشور در مبارزه با مواد مخدر با روش پیمایشی به‌صورت مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام‌گرفته است. برای این کار از هفتاد نفر در سه گروه مرزنشینان، قاچاقچیان و متصدیان و کارشناسان امور مرز مصاحبه شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که چالش مرزها و نواحی شرقی کشور در ارتباط با قاچاق مواد مخدر درجه نخست اقتصادی و بیشتر شدن دامنه فقر و بیکاری و درجه بعد، عوامل سیاسی، اجتماعی و طبیعی است. همچنین مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی مرزهای شرقی بازارچه‌های مرزی، تجارت خارجی، ظرفیت‌های گردشگری، کشاورزی و معادن است. لذا به‌جای حاکمیت رویکرد امنیتی و انتظامی، جایگزینی رویکرد توسعه‌محور در نواحی مرزی شرق کشور پیشنهاد می‌شود تا ضمن فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصادی منطقه، از ضریب رشد قاچاق نیز کاسته شود.

مواد مخدر, مرزهای شرقی, چالش‌های کنترل مرز, رویکرد توسعه محور