آزاده میرزایی - استادیار گروه زبانشناسی ، دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران

در مجهولِ بنیادی، فعل در حالتِ غیرِ مجهول، گذرا است. با این وجود، در رده‌شناسیِ مفهومِ مجهول، نمونه‌هایی مشاهده می‌شود که از عملکردِ فرایندِ مجهول بر فعلِ ناگذارا به دست می‌آیند. این ساخت‌ها، در بررسی‌های مفهومِ مجهول، با نامِ «مجهولِ بی‌شخص» معرفی می‌شوند. این مقاله، امکانِ مجهول‌سازیِ فعل‌های ناگذر را در زبان فارسی مورد توجه قرار داده‌است. در این پژوهش، دو پیکرۀ «وابستگیِ نحویِ زبان فارسی» و پیکرۀ «همشهری» به کار گرفته شدند. نخست، فعل‌های موردِ نظرِ پژوهش، از پیکره استخراج شدند. سپس، برای بررسیِ بازنمایی‌های گوناگونِ داده‌های به‌دست‌آمده، چگونگی حضور فعل‌های مورد اشاره در صفحه‌های وب نیز بررسی شده‌ند‌اند. بررسی‌های داده‌بنیادِ این مقاله نشان می‌دهد که در زبان فارسی برخی از فعل‌های ناگذر می‌توانند با بهره‌گیری از الگوی رایجِ مجهول‌سازی در زبان فارسی، مجهول شوند. فاعلِ فعلِ ناگذرِ نامفعولی، پس از عملکردِ فرایندِ مجهول در همان مرتبۀ فاعلی باقی می‌ماند. هر چند، گاهی فاعلِ فعلِ گذرا در نتیجة مجهول‌سازی فعلِ ناگذرِ ناکنایی، حذف می‌شود و گاهی به شکلِ فاعلِ غیرفاعلی نمایانده می‌شوند. به این ترتیب، پژوهش پیکره‌بنیاد حاضر، در مجهول‌سازی فعل ناگذرِ زبان فارسی، سه امکان را معرفی و گزارش می‌کند. این سه امکان، با توجه به گونة فعل ناگذر مشخص می‌شود. اگر فاعلِ فعلِ ناگذر از گونة کنش‌گر باشد، پس از مجهول‌سازی کاهشِ مرتبه دارد (به صورت حذف یا بازنمایی در حالت غیرِ فاعلی). اگر فاعل از گونة کنش‌پذیری باشد، فاعل پیش و پس از مجهول‌سازی یکسان است و در پی عملکردِ فرایندِ مجهول، تغییری در مرتبۀ فاعل ایجاد نمی‌شود.

مجهول, مجهول بی‌شخص, فعل ناگذر نامفعولی, فعل ناگذر ناکنایی, زبان فارسی