حمید حسنی مرندی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس

حــدود 30 درصــد از زمــین هــای دنیــا در گــروه منــاطق خشــک و نیمه خشک قـرار دارنـد (5) نهشـته هـای بـادی ( بادرفـت هـا ) ، حـدود 20 درصــد از منــاطق خشــک کــره ی زمــین را مــی پوشــانند . کشــور ایــران نیــز از شــرایط خشــک بهــره منــد و ســیماهای منــتج از خشکی، مانند شـنزار و تپـه هـای ماسـه ای هـم در آن فـراوان اسـت . حــدود شــش میلیــون هکتــار از وســعت حــدوداً 18 ملیــون هکتــاری استان سیسـتان و بلوچسـتان بیابـانی اسـت کـه حـدود یـک میلیـون هکتــار آن را شــنزارها تشــکیل مــی دهنــد . تپــه هــای ماســه ای غــرب ایرانشــهرکه در منتهــی الیــه شــرقی گســتره ی شــنزارها و تپــه هــای ماســه ای منطقــه ی وســیع جازموریــان قــرار دارد، از جملــه تپــه هــای ماســه ای فعــال اســتان سیســتان و بلوچســتان اســت . عــلاوه بــر روســتاهای زیــاد، شــهرهای ایرانشــهر و بمپــور بــه ترتیــب بــا 114839 و 7769 نفــر جمعیــت ، مهمتــرین مکــان هــای جمعیتــی واقــع در ایــن محــدوده هســتند (1) ایــن منطقــه مهمتــرین بخــش بلوچســتان اســت کــه بــا مســائل و مشــکلات تپــه هــای ماســه ای، شـــنزارها و بیابـــان مواجـــه اســـت . تخریـــب اراضـــی کشـــاورزی، خسارت بـه محصـولات، ورود ماسـه بـه منـازل ، مسدودشـدن جـاده و بیمــاری هــای چشــمی و تنفســی از مشــکلات عمــومی و فراگیــر تپه هـای ماسـه ای و طوفـان شـن در منطقـه مـی باشـد ( اشـکال 1 و 2) در محدوده تپه هـای ماسـه ای اقـدامات اجرایـی نسـبتاً قابـل تـوجهی نیز در رابطـه بـا بیابـانزدائی وتثبیـت شـن انجـام مـی شـود . بنـابراین مطالعه، تحقیـق و شـناخت مسـائل مربـوط بـه بیابـان و شـنزار ها در این منطقه، اهمیت ویژه ای دارد . دانه بنـدی، کـانی شناسـی و شـکل شناسـی رسـوبات یکـی از راه هـای شــناخت پتانســیل هــا، محــدودیت هــا، فرآینــدهای ایجــاد تپــه هــا و منشأ آن هـا مـی باشـد . ایـن نـوع از مطالعـات بـرای موفقیـت بیشـتر طرح هـای بیابـانزدائی، از جملـه طـرح هـای تثبیـت شـن و تپـه هـای ماســه ای، ضــروری اســت . از جملــه تحقیقــات پیرامــون دانــه بنــدی رســوبات بــادی وســایر اختصاصــات فرسایشــی بــاد، مــی تــوان بــه تحقیقاتبـــگ نولـــد 1957 ،اشـــاره نمـــود . در ایـــران نیـــز ملکـــوتی (1353) ، مقیمـــــی (1368) ، شـــــکویی (1371) ، معتمـــــد (1372) ، دهــواری (1373) ، اختصاصــی و احمــدی (1374) ، امیــری (1380) ، شـــعبانی (1379) ، قـــدیمی عـــروس محلـــه (1380) و دیگـــران، در مطالعــات و تحقیقــات خــود در ارتبــاط بــا رســوبات، حــداقل یکــی از روش هــای کــانی شناســی، دانــه بنــدی و شــکل شناســی را مــورد استفاده قرار داده انـد . در ایـن مقالـه نیـز دانـه بنـدی، کـانی شناسـی و شــکل شناســی رســوبات تپــه هــای ماســه ای غــرب ایرانشــهر، بــه منظــور شــناخت بیشــتر تپــه هــاو همجنــین امکــان برقــراری ارتبــاط بــین رســوبات و منــاطق برداشــت ( منشــأ ) مــورد بررســی قــرار می گیرد .