جایگاه مزارع و باغ‌ها در شکل‌گیری و توسعۀ شهر تاریخی نراق

بیان مسئله: شهر تاریخی نراق در سدۀ اخیر به تدریج اقتصادِ مبتنی بر تجارت خود را از دست داده و از روزهای اوج فاصله گرفته است؛ با وجود این، ساختار تولیدی مبتنی بر کشاورزی و دامداری هنوز باقی مانده است. از این‌رو شهر، ارتباطی گسترده با حومه‌های زراعی خود دارد. کمبود آب، توسعۀ شهری ولو ناچیز و تغییر کاربری اراضی ناشی از ایجاد ساختارهای بزرگ از قبیل دانشگاه و مجموعه‌های کوچک و بزرگ صنعتی، مزارع، اراضی و باغ‌ها را در معرض خطر قرار داده است. این در صورتی است که بررسی‌های اولیه نشان از ارتباط گستردۀ میان اراضی زراعی با ساختار شهری نراق دارد. هدف: این مقاله در پی شناخت نقش و جایگاه مزارع و باغ‌ها در ساخت شهری نراق است و برای این منظور، پهنۀ قرارگیری مزارع، باغ‌ها و اراضی کشاورزی را در نسبت با هستۀ اولیۀ نراق و سیر توسعۀ تاریخی آن مطالعه خواهد کرد.روش تحقیق: روش تحقیق به‌کار رفته در این مقاله تفسیری_ تاریخی است و علاوه بر متون تاریخی، بافت و بستر شهری نراق نیز برای نیل به هدف تفسیر خواهند شد. در این راستا، پهنه‌های زیرکشت و اراضی کشاورزی مجاور شهر و محدوده‌های دورتر از بافت فیزیکی آن، در قالب نمونه‌هایی از مزارع مسکون و باغ‌ها شناسایی و مطالعه شده‌اند تا نسبت میان آنها با هستۀ اولیۀ شهر و توسعه‌های ثانوی آن روشن شود. نتیجه‌گیری: تحلیل یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که مزارع در الگوی خُرد استقرارِ خود، بهره‌گیری از منابع آبی، برنامه‌ریزی برای استفاده از زمین در جهت استقرار و توسعۀ یک استقرار امن و گسترش اراضی کشاورزی در راستای کاهش خطرات محیطی مانند سیلاب‌ها را فراهم می‌کرده‌اند. این الگو در مقیاسی کلان‌تر و در جهت توسعه و تبدیل هستۀ زراعی اولیه به زیستگاه و شهر ثانوی ادامه یافته و در عین حال با توسعۀ شهری به سوی شرق و در تبعیت از بافت و شکل مزارع و باغ‌های سوی شرقیِ زیستگاه اولیه هماهنگ بوده است.

Keywords:

باغ‌های تاریخی , مزارع مسکون , نراق , توسعۀ شهری