گذار الگوها: تحلیلی قیاسی بر سیر تحول فضاهای باز در خانه‌های تبریز

بیان مسئله: تحولات کالبدی شتابان در سدۀ اخیر به بلاتکلیفی و بی‌معنایی فضاهای باز مسکونی معاصر در شهر تبریز انجامیده است، در حالی که در قلمرو فرهنگ ایرانی به‌ویژه تبریز، تعامل انسان و محیط در فضاهای باز مسکونی درطی زمان الگوهای مختص به خود را شکل داده ‌بوده‌اند. مطالعۀ کیفی چنین گذاری در قالب الگوها می‌تواند ظرفیت‌های باقیمانده را برای چاره‌جویی و حل چالش‌های پیش رو نمایان کند.هدف پژوهش: این پژوهش به‌دنبال بررسی چگونگی تحول الگوهای فضاهای باز خانه‌های تبریز در یک سیر زمانی، با هدف تعمیق فهم معماران از تغییرات شتابان اخیر و در جهت شناخت ارتباطی معنادار بین آنهاست. ضمن آنکه سعی دارد روشی متناسب برای پژوهش‌هایی از این نوع نیز ارائه دهد.روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی با رهیافت تفسیری و به روش داده‌نگر است. ابتدا با مرور نسبت مفهوم الگو با دیگر مؤلفه‌های تأثیرگذار، یک پیکربندی نظری برای تحلیل یکپارچه به روش QCA تبیین شده و سپس داده‌های برداشت‌شده از نمونه‌ها، سازماندهی و در قالب این پیکربندی قرار‌داده‌شده و در نهایت یافته‌ها مورد بحث قرار‌گرفته‌اند.نتیجه‌گیری: در تحلیل کیفی دسته‌های متوالی از خانه‌های تبریز (تاریخی، میانه و معاصر)، سه حالت برای گذار الگوهای مفهومی شناسایی شده‌است: پایستگی (ظهور همانند گذشته)، تغییر موقعیت (استمرار ظهور اما در قالبی متفاوت) و تغییر کلی (حذف یا جایگزینی در رابطۀ انسان و محیط). بنابر تحلیل صورت‌گرفته، تغییر در ترکیب محدودکننده‌ها در برایند با مفاهیم محیطی، به تحول در چگونگی ظهور و در نتیجه گذار الگو‌ها انجامیده است. از ارزیابی کلی این گذار نیز دریافته می‌شود که مفاهیم محیطی برگرفته از الگوهای مفهومی از آنچه در ظاهر به‌نظر می‌رسد (الگو‌های خرد) تغییرات کمتری داشته‌اند و شکل‌گیری مکان در فضاهای باز خانه‌های تبریز علی‌رغم تغییرات بیرونی شتابان، از درونمایه‌ای نسبتاً پایدار برخوردار‌است و به‌آرامی تحول می‌پذیرد.

Keywords:

الگوی مفهومی , گذار الگو‌ها , فضای باز , روش QCA , خانه‌های تبریز