تاثیر استفاده از جریانات زیرقشری در بهبود کیفیت خاک و کنترل فرسایش در اراضی دیم‌زار کم‌بازده

دیم‌زارهای شیب­دار و کم­بازده، کانون­های اصلی و بحرانی فرسایش و تخریب کیفیت خاک در دامنه­ها و دشت­سرهای زاگرس میانی هستند. مدیریت نادرست بهره­برداری در آن­ها منجر به تبعاتی نظیر کاهش پایداری و کیفیت تولید و معضلات زیست­محیطی شده است. به­علاوه، تنش رطوبتی پایان فصل رشد در این اراضی محدودیت اصلی برای ارتقاء بهره­وری آن­ها است. استفاده از آب­های زیرقشری برای بهره­برداری بهینه از این اراضی یکی از گزینه­هایی است که به‌دلیل شرایط توپوگرافی و زمین­شناسی، می­تواند در حل این دو معضل کلیدی این اراضی کمک کند. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر استفاده از جریانات آب­ زیرقشری برای استفاده به­صورت آبیاری تکمیلی و کشت مو و بادام و یونجه در این دیم‌زارها در بهبود نفوذپذیری خاک و کنترل فرسایش و بهبود کیفیت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه طرح­ریزی و اجراء شد. برای این­منظور، پس از انتخاب محدوده مورد ارزیابی و شاهد، ضمن حفر پروفیل و نمونه­برداری، برخی ویژگی­های فیزیکوشیمیایی کیفیت خاک نظیر بافت، وزن مخصوص ظاهری، درصد اشباع، آهک، اسیدیته، شوری، غلظت عناصر غذایی و ذخیره کربن آلی در آزمایشگاه و بر روی نمونه­های جمع­آوری­شده تعیین شد. همچنین، در محدوده طرح انتخاب­شده و شاهد ‌وضعیت تخریب و فرسایش خاک و نفوذپذیری خاک با دیسک پرمامتر با مطالعه میدانی، اندازه­گیری شد. نتایج ارزیابی نشان داد که شکل پنهان تخریب خاک که تحت عنوان آرمور شناخته می­شود، شسته شدن ذرات ریز از ماتریکس خاک و باقیماندن ذرات شن و سنگریزه، مهمترین شکل تخریب را تشکیل می­دهد. در درجه دوم فرسایش سطحی و به­ویژه فرسایش شیاری عامل اصلی هدررفت خاک است. در بلندمدت اصلاح کاربری یاد­شده، یعنی تغییر الگوی کشت و خاک­ورزی دیم به کشت مو و یونجه با آبیاری تکمیلی با استفاده از سامانه سد زیرزمینی و استحصال آب زیر­قشری قادر به حذف این اشکال از تخریب و هدررفت خاک از منطقه است. همچنین، این عملیات، شاخص نفوذپذیری خاک را 3/1 برابر کرده، فرسایش خاک را به میزان 56 /5 تن در هکتار کاهش داده است، همچنین  شاخص کیفیت خاک حدود 35 درصد ارتقاء یافته است.

Keywords:

اراضی شیب‌دار , تنش رطوبتی , سد زیرزمینی , فرسایش سطحی , نفوذپذیری