حامد حقنظر - دانشجوی دکتری مهندسی عمران، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود
رامین امینی - دانشیار، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود
مجتبی صانعی - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

بررسی نحوه برداشت­‌ها، حجم و میزان برداشت مصالح شن و ماسه از بستر و حاشیه رودخانه‌­ها نشان می­‌دهد که مشکلات متعدد و فراوانی به لحاظ تغییر شکل هندسی و طبیعی رودخانه­‌ها، افزایش طغیان آب و سیلابی‌شدن رودخانه­‌ها و همچنین، خطرات زیست محیطی و اکولوژیکی به‌وجود خواهند آورد. لذا، اعمال مدیریت صحیح و مناسب در برداشت شن و ماسه از رودخانه­‌ها می­‌تواند در احیاء رودخانه آثار مثبت فراوانی داشته باشد. در این پژوهش، با استفاده از مطالعه آزمایشگاهی اثر جانمایی دو حفره متوالی برداشت مصالح رودخانه­ای در قالب فاصله حفره­ها از هم و همچنین، فاصله حفره­ها از دیواره به‌منظور رسوبگذاری و احیای حفره­‌ها برای مدیریت برداشت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می­‌دهد که دورتر ­شدن حفره پایین‌­دست تا 16 برابر عمق جریان، بر پرشدگی و سرعت مهاجرت حفره بالادست تاثیر محسوسی ندارد. از طرفی، برداشت نزدیک دیواره کانال (به فاصله 20 درصد عرض کانال) باعث کاهش 25 درصدی حجم پرشده و کاهش 37 درصدی سرعت مهاجرت لبه بالایی حفره بالاست می­‌شود. مقدار پرشدگی برای حفره پایین‌دست با افزایش فاصله حفره‌­ها از هم کاهش می­‌یابد، اما میزان کاهش به فاصله حفره پایین­‌دست از دیواره بستگی دارد. از طرفی، با دو برابر شدن فاصله بین حفره­‌ها، سرعت مهاجرت حفره پایین­‌دست 70 درصد کاهش می­‌یابد. برداشت در مرکز کانال و در صورتی که حفره­‌ها در فاصله نزدیک به‌هم قرار داشته باشند، شرایط مطلوب­تری به لحاظ پر­شدگی و سرعت مهاجرت برای حفره‌­های بالادست و پایین­‌دست ایجاد می‌کند.

جانمایی حفره, حفره برداشت, رسوبگذاری, سرعت مهاجرت, مصالح رودخانه‌ای