علیرضا عربعامری - دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
محمد حسین رامشت - استادیار رسوبشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی
خلیل رضایی - استاد ژئومورفولوژی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان
مسعود سهرابی - کارشناس ارشد عمران، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد ارومیه

امروزه بیابان­‌زایی به‌عنوان یک مشکل اساسی، بیشتر کشورهای جهان به‌خصوص کشورهای در حال توسعه را تحت تأثیر قرار داده است. پدیده بیابان‌زایی در مناطق خشک، نیمه­‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب رخ می­‌دهد و باعث کاهش پتانسیل زمین می­‌شود. در این پژوهش، از مدل مدالوس اصلاح شده به‌دلیل آسانی، در دسترس بودن داده­‌ها و همچنین، سازگاری با شاخص‌­های موثر در تخریب اراضی برای ارزیابی کمی خطر بیابان‌زایی در حوضه شاهرود بسطام استفاده شده است. بدین منظور، ابتدا منطقه مطالعاتی به پنج واحد همگن تقسیم شد و از پنج معیار کیفیت خاک، اقلیم، پوشش گیاهی، مدیریت، فرسایش و 13 شاخص برای ارزیابی کمی بیابان­زایی در واحد­های همگن استفاده شد. در ابتدا، لایه­‌های اطلاعاتی شاخص‌­های مربوط به هر یک از معیارها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. سپس، هر یک از شاخص‌­ها بر اساس روش مدالوس اصلاح ‌شده امتیازدهی شدند و از میانگین هندسی شاخص‌های هر یک از معیارها، نقشه نهایی وضعیت هر معیار تهیه و از میانگین هندسی معیارها، نقشه حساسیت به بیابان­زایی در هر واحد کاری تهیه شد. در نهایت، از تلفیق آن‌ها نقشه حساسیت بیابان­‌زایی در منطقه مطالعاتی به‌دست آمد. طبق نتایج، معیارهای اقلیم و فرسایش، با متوسط وزنی 1.607 و 1.467 بیشترین تأثیر را در بیابان‌زایی داشته‌­اند و در مقابل، پوشش گیاهی، با متوسط وزنی 1.37 دارای کمترین تأثیر بوده است. طبق نتایج، از کل منطقه مطالعاتی به مساحت 7737.71 کیلومتر مربع 40 درصد (3096.311 کیلومتر مربع) در طبقه C3 و یا فرسایش بحرانی شدید قرار گرفت که نیازمند توجه بیشتر برای اعمال برنامه‌های مهار بیابان­‌زایی است. نتایج این پژوهش، یک ابزار مدیریتی در دسترس برای تصمیم­‌گیری در زمینه انتخاب مناطق دارای اولویت در زمینه مبارزه با بیابان­‌زایی می­‌باشد.

تخریب زمین, حساسیت بیابان‌زایی, شاخص‌ها, مناطق خشک و نیمه‌خشک, میانگین هندسی