واکاوی سینوپتیکی و دینامیکی سامانه‌‌های سیل‌‌زا در مازندران

از آن‌جایی که سیل هم از نظر تلفات جانی و هم از نظر خسارت مالی یکی از مهیب‌‌ترین بلایای طبیعی در جهان محسوب می‌‌شود، واکاوی الگوهای سینوپتیکی و دینامیکی پدید‌آورنده سیلاب نه‌تنها ساز و کار پیدایش آن‌ها را آشکار می‌‌سازد، بلکه برای پیش‌‌آگاهی و آمادگی رویارو ‌شدن با آن‌ها نیز سودمند است. در این پژوهش، سعی بر این است که الگوهای موجد سیلاب در استان مازندران شناسایی شود تا از طریق پیش‌‌بینی این الگوها قبل از وقوع سیل بتوان اقدامات پیش‌گیرانه لازم را برای جلوگیری از خسارات احتمالی و همچنین، استفاده بهینه از بارش‌‌ها به‌‌عمل آورد. بدین ترتیب، در این مطالعه، دو پایگاه داده متشکل از دو گروه متغیر ضرورت می‌‌یابد. یک گروه متغیرها و داده‌‌های جوی، مشتمل بر ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، باد مداری، باد نصف‌‌النهاری و نم ویژه طی ساعت‌‌های هم‌دید چهارگانه در محدوده صفر تا 80 درجه‌‌ شمالی و صفر تا 120 درجه شرقی با تفکیک مکانی 5/2×5/2 درجه‌‌ قوسی که از پایگاه داده (NCEP/NCAR) برداشت شده است و گروه دیگر داده‌‌های بارش و دبی روزانه منطقه طی روزهای 28 آبان تا 2 آذر 1388 می‌‌باشد. در ادامه، با بهره‌‌گیری از رویکرد محیطی به گردشی نسبت به ترسیم نقشه‌‌های الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال، الگوهای ضخامت جو ترازهای 500 تا 1000 هکتوپاسکال، تابع هم‌گرایی شار رطوبت و تابع جبهه‌‌زایی ترازهای 500، 925 و 1000 هکتوپاسکال در روز رخداد سیل اقدام شد. نتایج حاصل از این پژوهش آشکار ساخت که بارش‌‌های سیل‌‌زا در منطقه مازندران غالباً از کم‌‌ فشارهای مهاجر همراه با جبهه از جانب شرق مدیترانه حاصل شده است. بررسی الگوهای ضخامت جو نیز منطقه کژفشاری شدیدی را که ناشی از تصادم توده هوای سرد عرض‌‌های بالایی با هوای گرم و مرطوب نفوذی از سمت جنوب مدیترانه است، نشان داد. تحلیل الگوهای تابع هم‌گرایی شار رطوبت نیز حکایت از این داشت که بارش‌‌های سیل‌‌زا حاصل شارش رطوبت از پیکره‌‌های آبی خزر و دریای سیاه به منطقه‌ مازندران و انباشت رطوبت در این گستره جغرافیایی است. تحلیل نقشه‌های تابع جبهه‌‌زایی نیز موید این موضوع است که وقوع بارش‌‌های سیل‌‌زا در منطقه مطالعاتی می‌‌تواند متاثر از تشکیل و رخداد جبهه در روی گستره‌‌های آبی دریای خزر و دریای سیاه در تراز میانی جو و شرق این دو پیکره آبی در ترازهای پایینی جو (925 و 1000 هکتوپاسکال) باشد.

Keywords:

الگوهای ضخامت , الگوی گردشی , جبهه‌‌زایی , سیل , هم‌گرایی شار رطوبت