همایون جمشیدیان - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
لیلا نوروزپور - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
میثم صدیقی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

نگرش عطار به هستی و مرگ برآمده از تجربۀ شهودی است. این تجربه­‌ها حاکی از مواجهۀ آدمی با سطح پنهان هستی است. عطار شرح این شهود را تنها ازطریق زبان خواب یا زبان فکرت میسر می‌داند. مسئلۀ اصلی مقاله این است که هستی در تجربه­‌های شهودی عطار چگونه تصویر شده و تأثیر چنین نگرشی به تصور مرگ چیست؟ با بررسی مثنوی­‌‌های عطار این نتایج حاصل شد که عناصر هستی در ظاهر، امور مقدر فیزیکی خود را انجام می‌­دهند و در باطن، درد طلب آنان را به جنبش وامی‌­دارد. آدمیان عموماً گرفتار سراب‌اند. آنکه به گنجِ قعر دریای عالم دست یابد، خداوند را چون آفتابی تابنده در این عالم خواهد دید. در قالب تمثیل ایاز و سلطان، وجه معشوقانۀ سلطان تصویر می­شود که تنها در شهود و با «ترک عدد» آشکار می‌­شود و خدا، جهان و انسان یکی است. با چنین نگرشی به هستی، با مرگ، جزء به کل می‌­رسد و عین کلی می­‌شود که با صورت­‌پذیری از او جدا گشته­ بود. مرگ را نیز ازطریق تجربه­‌های شبه­مرگ مثل فنا، شهود تجلی خداوند و تجربۀ احوال قیامت در دنیا می­‌توان تجربه کرد. برخی تصاویر شهودی از مرگ عبارت‌اند از رسیدن نور از بی‌جا، احساس خورشید در درون، خوردن خورشید، فرودآمدن خورشید و محو شبنم در دریا. عارفان گویی همزمان در دو جهان به‌‌سر می‌برند. آدمیان به مراتبِ کوشش خود در فراروی از حواس ظاهر امکان چنان تجاربی را خواهند داشت. چنین نگرشی در زوال ملال و معنادار گشتن هستی و مرگ مؤثر خواهد بود.

عطار, تجربة ‌شهودی, هستی, مرگ