عبدایمان محقق - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
حبیب الله عباسی - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

گفتمان عرفانی و خرده­گفتمان­های آن مانند شعر عرفانی در بستر دین و از بطن جریان زهدی نشأت گرفت که در واکنش به شرایط اجتماعی سیاسی روزگار اموی و دورۀ نخست عباسی در عراق و شام پدیدار گشته بود. در جستار حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و رویکرد تحلیل گفتمان، فرایند همگرایی دو گفتمان فقهی و عرفانی را با مطالعۀ موردی چند مفهوم و اصطلاح فقهی و عرفانی در مثنوی­های حدیقةالحقیقه، منطق­الطیر و مثنوی ­معنوی بررسی و خاطرنشان کردیم هرچه دامنۀ گفتمان شعر عرفانی گسترش می­یابد و از مرحلۀ تکوین به مرحلۀ تکامل و اعتلا ی آن نزدیک می­شویم، به نوعی هم‌پوشانی و تکامل گفتمانی می­انجامد و همگرایی گفتمانی آشکارتر و به قولی هنری­تر می‌شود. اوج این مهم را که به گونه‌ای تبدّل و جایگزینی منتهی می­شود، در مثنوی مولوی شاهدیم که هم فقیه نامدار حنفی و هم عارفی شوریده بود.

گفتمان عرفانی, گفتمان فقهی, همگرایی گفتمانی, حدیقةالحقیقه, منطق‌ الطیر, مثنوی معنوی