بررسی تطبیقی الگوی رایج ریخت‏‌شناسی شهرهای ایران و اروپا در دورۀ مقارن با اسلام (مطالعۀ موردی: شهر ری در ایران و سیه‌نا در ایتالیا)

این مقاله به‌دنبال تمایزات منحصربه‌فرد کالبدی شهرسازی ایرانی-اسلامی در مقایسه با شهرسازی مقارن آن در اروپای قرون‌وسطی (قرن 7-14 میلادی) است که در اثر توسعة وضع موجود پدید آمده‌اند. فضاهای معماری و شهری پدیده‌هایی کالبدی هستند که بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و تمدنی یک جامعه را بازتاب می‌دهند؛ از این‌رو می‌توان آن‌ها را در تجسم‌بخشی کالبدی تاریخ و فرهنگ جامعه مؤثر به‌شمار آورد. بر این مبنا در سرزمین‌هایی با ادیان و ایدئولوژی‌های متفاوت می‌توان ساخت‌های ریخت‌شناسی مختلفی را مشاهده کرد. کمتر پژوهشی در زمینة ریخت‌شناسی شهری به مقایسة شکل‌گیری کالبدی هم‌زمان دو گونة شهرسازی به شیوة موردی و تحلیل کیفی عناصر و ویژگی‌های شهرسازی پرداخته است. روش پژوهش حاضر کیفی است و این مطالعه با مقایسة تطبیقی به‌کمک نقشه، مدل‌سازی سه‌بعدی از دو نمونه و مطالعات موردی نمونه‌های متعدد در هر منطقه انجام شده است. استخراج عوامل مشترک از ادبیات شهرسازی و نمونه‌ها براساس بهره‌گیری از ماتریس‌های ارزیابی در مقیاس عناصر بافت (محله، راه، حصار، میدان و...) و تک‌بنا و ویژگی‌هایی مانند سازمان فضایی، ساختار شهری، موقعیت، عملکرد، گونه‌شناسی، الگوی ساخت و مصالح صورت گرفته است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد این دو نوع شهرسازی از نظر سازمان فضایی و شکل توسعه و همچنین ساختار فضایی و نحوة قرارگیری شباهت  دارد و غالب تفاوت‌ها در مقیاس‌های خردتر و به‌ویژه در حوزة معماری و عملکرد تک‌بناهاست. امروزه می‌توان از هویت یگانة شهرسازی و معماری ایرانی-اسلامی در ابعاد مختلف شهرسازی در شهرهای کشورمان بهره برد و از نظر ارتباط فضایی، یکپارچگی و توسعه‌های شهری از آن‌ها استفاده کرد.

Keywords:

پراکنش شهری , رشد شهری , عوامل محلی , گرگان