تحلیل تأثیر عوامل اقتصادی-اجتماعی بر شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی کلان‌شهر مشهد

براساس آمار وزارت راه و شهرسازی، جمعیت سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر مشهد در سال 1385، 820 هزار نفر و در سال 1393 نزدیک به یک میلیون و دویست هزار نفر بوده است و این روند افزایشی جمعیتی و کالبدی، اسکان غیررسمی را به موضوع پیچیده‌ای در کلان‌شهر مشهد تبدیل کرده است. این مقاله به شناسایی عوامل و متغیرهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان‌شهر مشهد و معرفی این ابعاد و متغیرها و به بررسی تحلیلی دو عامل اقتصادی و اجتماعی پرداخته است. این پژوهش از نظر روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و  اطلاعات آن به روش اسنادی و میدانی گردآوری شده است. تحلیل کمی پژوهش متکی بر استفاده از نرم‌افزارهای SPSS برای تجزیه و تحلیل آماری و VENSIM برای رسم دیاگرام‌های علی و معلولی است. داده‌های ورودی این نرم‌افزارها از راه تکمیل پرسشنامه‌ها برای دو جامعۀ کارشناسان (مرتبط با امر اسکان غیررسمی) و ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی شهر مشهد (8 پهنۀ سکونتی) به‌دست آمده است. بنابر نظر کارشناسان و ساکنان، عامل اقتصادی به‌خصوص متغیرهای درآمد اندک، خشکسالی و رکود کشاورزی و بیکاری تأثیر بسیار مهم‌تر و قوی‌تری نسبت به عامل اجتماعی داشته‌اند. در فرایند گسترش اسکان غیررسمی، این متغیرها چرخه‌هایی را ایجاد می‌کنند که خود سبب تقویت و به‌حرکت درآوردن سریع‌تر چرخه‌های متغیرهای اجتماعی و درنهایت، گسترش سکونتگاه‌ها شده‌اند. درآخر، پیشنهادهای پژوهش در جهت تضعیف قدرت چرخه‌های اقتصادی بیان شده‌اند.

Keywords:

عامل اجتماعی-فرهنگی , عامل اقتصادی , کلان‌شهر مشهد , گسترش سکونتگاه غیررسمی