محمود رنجبر - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

بسیاری از آرا در حوزۀ نقد ادبی به دلیل عدم ارائه رویکرد روش ­شناسانه در محدودۀ خُرده­ رهیافت ‌های ادبی قرارگرفته ‌اند و یا درنهایت با مجموعه ‌ای منسجم صورت ­بندی شدند و نحله ­ای مشخص را بنا کردند. اندیشة بنیادگرایی از میان جنبش مذهبی پروتستانیسم چهره برافروخت­ و در شکل ‌دهی نظریه ‌های مختلفی ازجمله نقد ایدئولوژیک، نقد خواننده­ محور، نقد مارکسیستی، نقد جامعه ‌شناختی، نقد پسااستعمار، نقد فمینیستی و ... سهم داشت. در ایران نیز بازتاب مناسبات بنیادگرایی با تکیه بر ارزش ‌مداری و ساختارهای نامتغیر فلسفی و سیاسی اثر ادبی جلوه‌ هایی تأثیرگذار داشته است. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی وجوه نگرشی و جریان ساز بنیادگرایی و نقد بنیادگرا در اروپا و به‌طور مشخص در دیدگاه ماتیو آرنولد و ت.اس.الیوت و در ایران با نگاهی به آرای احمد کسروی، احسان طبری و فاطمه سیاح بررسی‌شده است. یافته ­های این پژوهش نشان می‌دهد نقد بنیادگرا اگرچه ساحت نظری مستقلی ندارد، اما انگاره­ ای از نوعی نقد است که با مواجهه براندازانه در پی فروپاشی یا تقلیل متن ادبی با تعمیم ­گرایی نابجا به محتوای ایدئولوژیکِ مذهبی یا سیاسی مورد نظر منتقد است و به صور مختلف در نحله ­های نقد ادبی خودنمایی می‌کند.  

نقدادبی, بنیادگرایی, گفتمان, ایدئولوژی, نظریه ادبی