ناصر آقابابائی - پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی «سمت»

این مقاله به مرور نقادانة پژوهش‌های علم عصب‌نگر در حوزة دین و معنویت می‌پردازد. پژوهش‌ها براساس تکلیف به­ کار بسته‌شده دسته‌بندی و مرور شدند و به اشکال‌های هر یک از آن‌ها پرداخته شد. استفاده از نمونه‌های نابسنده و بسیار کوچک، مصنوعی بودن، غیرآزمایشی بودن، فقدان کنترل، و توجه نداشتن به متغیرهای مداخله‌گر از مشکل‌های روش‌شناختی رایج در بیشتر این پژوهش‌ها بودند. این مرور نشان داد که تجربه‌های دینی، معنوی، و عرفانی با عملکرد یک یا چند ناحیة خاص قشری یا زیرقشریِ مغز هم­بسته نبودند. به ­نظر می‌رسد این یافته نشان دهد که تجربه‌های یادشده از نظر پدیدارشناسی تجربة واحدی نیستند و احتمالاً ناحیه‌ای به نام «منطقة خدا» در مغز وجود ندارد. از میان مناطق مغز، لوب پیشانی در تعداد بیشتری از پژوهش‌ها درگیر تجربه‌های دینی، معنوی، و عرفانی بود که می‌تواند بیانگر اهمیت نسبی شناخت در مقایسه با هیجان در این تجربه‌ها باشد. علاوه بر این، امکان ایجاد مصنوعی تجربة دینی و اندیشة مرضی بودن دین به چالش کشیده شدند.

مغز, علم عصب‌نگر, دین, معنویت, تجربة دینی