فتانه یوسفی - دانشجوی دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
مجتبی منشی زاده - استاد گروه زبانهای خارجه و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
فرح زاهدی - استادیار گروه پژوهشی، کتابخانه اسناد ملی، تهران، ایران.

این پژوهش به بررسی و ریشه‌شناسی ساختمان فعل در کتیبه‌ها با روش توصیفی–تحلیلی پرداخته و در آن تلاش شده است تا ساختار فعل و صرف و نحو و جایگاه آن در جمله با استناد به کتیبه‌ها شناسایی و بررسی شود. برای جمع‌آوری اطّلاعات، به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از فیش‌برداری، به صرف و نحو فعل‌ها پرداخته شده است. برای بررسی بهینۀ ریشه‌شناسی و ترجمۀ صحیح کلمات از سروده‌های آن دوره یعنی دوره باستان استفاده شده تا نکات اساسی مورد نظر به درستی بیان شود. در این سروده‌ها فعل‌ها مشخّص شده و زمان آن مورد بررسی قرار گرفته است. در جمع‌آوری اطّلاعات که عمده‌ترین آن، بررسی و ریشه‌شناسی افعال در کتیبۀ شاپور یکم کعبۀ زردشت می‌باشد، به شباهت‌ها و تفاوت‌های افعال و سیر تحوّل آن از دورۀ باستان به فارسی میانه و پهلوی اشکانی پرداخته می‌شود. در این مقاله افعال در جملات کتیبۀ شاپور یکم در کعبۀ زردشت و صرف و نحو آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. پژوهش نشان می‌دهد که فعل در فارسی باستان در گذر زمان به فارسی میانه دچار تغییراتی شده است. در تحوّل از ایرانی باستان به فارسی میانه و پهلوی اشکانی، دستگاه‌های فعلی نقلی، ماضی و آینده و ماده‌های فعلی آغازی، آرزویی و تشدیدی از میان رفته‌اند. تنها دستگاه فعلی معروف به مضارع تحوّل یافته و عمومیّت پیدا کرده است.

ریشۀ فعل, ساختار فعل, کتیبۀ پارتی, کتیبۀ ساسانی