گونه‌شناسیِ «ساختار درونی فرم» با رویکرد شکلی آرگان (نمونه موردی: پل‌سکونتگاه‌های تاریخی ایران)

در تعریف ماهیت معماری به شکل مکرر با سه عنصر روبه­رو می­شویم که هیچ‌کدام نمی­توانند از معماری کنار گذاشته شوند؛ گونه، عملکرد و ساخت. این دغدغه­ها می­توانند کمابیش با سه اصلی که ویتروویوس درباره معماری مطرح کرده بود یعنی زیبایی، سودمندی و استواری، ارتباط داده شوند. بنا به تعریف جولیو کارلو آرگان، گونه در سطوح متفاوتی همچون ترکیب‌بندی شکلی، سازه و عناصر تزئینی اعمال می­شود. از نظر آرگان پیوند دادن گونه­شناسی به فن- ساخت آن را به پایه­ای مطمئن در تحقیقات فرمی تبدیل خواهد ساخت. گونه به این شکل به «ساختار درونی یک فرم» یا اصلی که دربردارنده امکان تنوع شکلی بی­نهایت و تغییر و اصلاح در ساختار خود است تبدیل می­شود. سؤالات اصلی پژوهش پیرامون مسئله گونه­شناسی پل‌سکونتگاه­های تاریخی ایران (پل­هایی که فضاهایی برای تأمین سکونت را در خود جای داده­اند) و حفظ و استمرار سنت‌های معماری گذشته در راستای پاسخگویی به نیازهای جدید در این دسته بناها، شکل گرفت. براین‌اساس پژوهش حاضر سعی خواهد کرد با نگاه به سطوح گونه­شناسی موردنظر آرگان، با بررسی و تحلیل فضای خالی به‌عنوان فضای قابل کاربرد در پل­سکونتگاه­های موردمطالعه و نقش سازه­ای آن‌ها در کاهش فشار طاق­ها و افزایش مقاومت پل­ها در مقابل نیروهای وارده، گونه­بندی مناسبی برای 10 پل­سکونتگاه تاریخی موردمطالعه ارائه دهد. روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی و گردآوری داده­ها و اطلاعات از طریق منابع کتابخانه­ای و مشاهدات میدانی صورت پذیرفته‌است. یافته­های گونه­شناسانه حاکی از چهار گونه پل‌سکونتگاه است؛ گونۀ اول با بیشترین درصد فراوانی دارای اندام­های فضایی (اتاق­ها) در درون پایه­های پل می­باشد، که براساس تعداد طبقات به دو زیرگونۀ یک و دو طبقه تقسیم می­شود؛ در گونۀ دوم اتاق­ها در روی پایه­ها در فضای بین دو تیزه طاق؛ در گونۀ سوم در دو سوی پل و به‌عنوان تعریف ورودی؛ و در گونۀ چهارم به‌صورت ترکیبی از دو یا سه گونۀ قبلی در ساختار پل استقرار یافته­اند.      

Keywords:

Typology , Argan's theory , bridge- caravanserais of Iran , structure-architecture interaction , گونه­ شناسی , تئوری آرگان , پل­سکونتگاه­ های ایران , تعامل سازه و معماری.