علی اکبر حیدری - yasouj university

کوچ­نشینی، شیوه‌ای از زندگی مبتنی بر جابجایی سالانه است. در جریان این جابجایی، دو شیوه زندگی متفاوت برای عشایر شکل می­گیرد که یکی در طول مسیر کوچ است و دیگری در زمان اسکان در قرارگاه­های ییلاقی و قشلاقی شکل می­گیرد. ساختار سکونت­گاهی عشایر در هر کدام از دو بازه فوق­الذکر، تابع شرایط مختلفی است که بررسی نظام کالبدی ـ فضایی محل سکونت عشایر در این دو بازه و چالش­های مرتبط با آنها، موضوع پژوهش حاضر به‌شمار می­رود. برهمین‌اساس با انتخاب چهار طایفه از ایل بویراحمد به‌عنوان نمونه­های موردی و مراجعه حضوری به محل اسکان آنها در دو قلمرو زمستانی و تابستانی و نیز در طول مسیر کوچ، موارد موردنظر استخراج و تحلیل گردید. این پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر یک تحلیل موردی براساس شیوه زندگی عشایر صورت گرفته و گردآوری اطلاعات در آن به‌صورت مشاهده مستقیم و نیز مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته با اهالی این طوایف انجام شده است. نتایج حاکی از آن بود که مکان‌یابی مناسب برای اسکان چندروزه در مسیر ایل­راه، مهم‌ترین چالش در پیش روی کوچ­نشینان در مسیر کوچ به‌شمار می­رود. به‌همین‌منظور استفاده از عوامل طبیعی جهت ایجاد شرایط مناسب برای اسکان چندروزه، امری اجتناب‌ناپذیر به‌شمار می­رود که در این خصوص می­توان به استفاده از صخره­ها و موانع طبیعی برای ایجاد محصوریت بیشتر به‌منظور تأمین امنیت دام، نزدیکی به منابع آب برای استفاده دام و اعضای خانواده، وجود چراگاه مناسب جهت اسکان چندروزه و نیز استفاده از تابش آفتاب و باد مطلوب برای تأمین شرایط آسایش درون چادر اشاره نمود. اما در اسکان عشایر در قرارگاه­های تابستانه و زمستانه، تأکید بر سطوح مختلف قلمرو به‌عنوان یکی از اصلی­ترین عوامل در شکل­دهی به نظام کالبدی - فضایی سکونت­گاه­های عشایری، مطرح می­باشد. این مفهوم در دو بعد عینی و ذهنی قابل بررسی است که در بعد عینی، محدوده تحت مالکیت خانوارهای عشایری را شامل می­شود و در بعد ذهنی، سطوحی از قلمرو خصوصی، نیمه‌عمومی و عمومی به‌واسطه نوع چیدمان فضایی سیاه­چادرها در قرارگاه سکونتی مدنظر قرار دارد.      

nomads, lifestyle, migration route, summer and winter camp, location, space domain., عشایر, شیوه زندگی, مسیر کوچ, قرارگاه ییلاقی و قشلاقی, مکان‌یابی, قلمرو فضایی.