بررسی ویژگی‌های کالبدی- محیطی و سیاست‌های تأمین مسکن موقت در ایران از منظر التیام و انطباق با پیامدهای ضربه روانی سانحه

به‌دنبال سوانح، بخش زیادی از جامعه دچار تروما (ضربه روانی) می‌شوند. در شرایط پساسانحه، احتمال نابودی ساختارهای فردی-اجتماعی بازمانده و پیچیده‌تر شدن مشکلات به‌واسطه رویکرد، سیاست­ها و مداخلات مرتبط با تأمین مسکن موقت، زیاد است. تحقیق حاضر بر مبنای تحلیل و رتبه­بندی ویژگی­های مورد انتظار از مسکن و سرپناه موقت، در چارچوب رویکرد علمی مراقبت آگاهانه از ضربه روانی سانحه و با رویکرد کاهش استرس­های محیطی، به‎عنوان نقطه شروعی برای بازتوانی روحی- روانی، در ایران انجام شده است. ماهیت پژوهش پس­رویدادی و از روش­های تحقیق تحلیل محتوا، دلفی و تحلیل سلسله‌مراتبی گروهی استفاده شده است. به‌دلیل فقدان غنای نظری از شاخص­های مؤثر بر التیام و تطبیق­پذیری روانی در مسکن موقت در ایران، در کنار مطالعات پیشینه­ای، مصاحبه عمیق با متخصصین و صاحب­نظران این زمینه انجام و کدهای و زیرکدهای مرتبط استخراج شدند. سپس به‎منظور تدوین چارچوب نظری، در دور دوم دلفی از بین شاخص­های استخراج شده، معیارهای مؤثر انتخاب و ساختار سلسله‎مراتبی تحقیق شامل پنج معیار (بهبوددهندگی، قابلیت محیطی، کنترل، انسجام و محرک‎ها) و 26 زیرمعیار و دو گزینه رایج مسکن موقت در ایران (تدریجی و پیش‏ساخته) شکل گرفت. در دور سوم، تحلیل سلسله‏مراتبی گروهی با مشارکت متخصصین با سؤالاتی به‏شکل مقایسه زوجی با طیف پنج­تایی انجام شد. براساس یافته­های تحقیق به‎ترتیب نقش معیارهای بهبوددهندگی، حذف محرک‎ها، قابلیت محیطی، کنترل و انسجام در کاهش استرس­های محیطی مژثر می‎باشد. مهمترین زیرمعیارهای مؤثر بر التیام و تطبیق­پذیری روانی بازماندگان در مسکن موقت نیز امنیت، ابعاد و ویژگی­های کالبدی، حذف فاکتورهای خطر، قابلیت کنترل حریم در فضاها، انعطاف­پذیری فضا و طرح، ثبات و پایداری مسکن، محرک‎های کالبدی- محیطی، فاصله مناسب بین مساکن موقت، قابلیت مداخله در مسکن، کنترل بر فضا و سازماندهی فضایی به شکل پیش‌بینی­پذیر می‎باشند. براین اساس سیاست تأمین مسکن تدریجی در مرحله اسکان موقت، در چارچوب رویکرد علمی مورد نظر، به‏دلیل ویژگی­های ایمنی کالبدی- احساسی، انتخاب و کنترل، و تقویت همکاری و مشارکت، بر اطمینان مجدد، توانمندسازی، انسجام روانی و در نتیجه کاهش ضربه روانی بازماندگان، مؤثرتر از مسکن پیش‎ساخته ارزیابی شده است.  

Keywords:

disaster trauma , temporary housing , environmental stress , prefabricated housing , progressive housing. , ضربه روانی سانحه , مسکن موقت , استرس­های محیطی , مسکن پیش­ساخته , مسکن تدریجی.