ضوابط بومی حاکم بر چینش محوطه مسکن روستایی گیلان

کالبد بومی روستاهای گیلان با درهم‌تنیدگی معبر، خانه و زمین‌های کشت و ورز، بافت باز پراکنده را نمایان می‌سازد که واحد مسکونی در میانه‌‌ محوطه‌ای نسبتاً وسیع به‌همراه بناهای جانبی و فضاهای خدماتی خانه در چینشی به‌ظاهر مغشوش قرار دارد. حصارهای کوتاه محوطه‌ با پوشش گیاهی و درختان ادغام شده، در انفصال و اتصالی مبهم، به‌نظر مرزی غیر متقن را جلوه می‌دهند‌ اما آیا در پس این ظاهر آشفته، انتظام‌ و ضوابطی نانوشته را می‌توان یافت؟ و اصولاً چه عواملی بر چینش عناصر محوطه مسکونی در روستاهای گیلان مؤثر است؟ این تحقیق به‌دنبال این پرسش‌ها با تکیه بر مطالعات میدانی و به روش توصیفی ژرفانگر، با نگاهی به ویژگی‌های طبیعی منطقه جنوب دریای کاسپین، به تحلیل محیط‌های انسان-ساخت آن پرداخته است. در این مقاله‌ به اقلیم(به‌معنای سرزمین و بوم) توجه شده و فعالیت‌های اقتصادی و معیشتی، فرهنگ و تعاملات اجتماعی ساکنان در مسکن و عناصر محوطه مسکونی روستایی مورد مداقه و بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که در روستاهای جلگه‌ای تا کوهستانی گیلان با آنکه خصوصیات طبیعی منطقه شامل جغرافیا و ویژگی‌های آب‌وهوایی، به‌ظاهر بیشترین تأثیر را بر شکل‌ بافت و نحوه‌ چیدمان عناصر محوطه‌‌ مسکونی روستایی بر جای گذاشته، اما این عامل خود موجب بروز خصایصی چون کنش‌های اقتصادی و شیوه‌های معیشت زیستی و نیز چگونگی تعاملات اجتماعی و برساخت‌های فرهنگی است که از سوی‌ دیگر بر چگونگی تشکّل اجزای واحد مسکونی و ضوابط حاکم بر آن ‌اثرگذار بوده است. در بررسی‌های میدانی، این نتیجه حاصل شد که با آنکه خصایص اقلیمی، بافت باز کالبد روستایی مبتنی بر تجمیع اجزای محوطه مسکونی را بازنمایی نموده و خانه-مزرعه و خانه-باغچه را متجلی می‌سازد ولی تأثیر ویژگی‌های فرهنگی بر چینش عناصر محوطه بیشترین تأثیر را بر جای گذاشته است و گزینش‌های نهایی برای الگوی سکونت در این منطقه و ضوابط حاکم بر محدوده مسکون منتجِّ از آن، بر مبنای فرهنگ مسلط جامعه روستایی ‌گیلان است.  

Keywords:

vernacular house of Guilan , arrangement of spaces , criteria of architecture , rural architecture , مسکن بومی گیلان , چیدمان محوطه , ضوابط معماری , معماری روستایی