مطالعات آزمایشگاهی و شناسایی فرآیند تولید در آثار شیشه‌ای مکشوفه از مجموعه معماری دست‌کند ارزانفود ـ همدان

مطالعه فناوری تولید آثار شیشه ای در دوران باستان یکی از موضوعات جالب توجه در حوزه علوم باستان شناختی است. هدف از این پژوهش مطالعه و شناسایی ماهیت شیمیایی و فناوری تولید در آثار شیشه‌ای تاریخی مکشوفه از مجموعه معماری دست کند ارزانفود در نزدیکی شهر همدان است. این اشیاء شامل بقایای شکسته ظروف شیشه‌ای، قطعات شکسته النگوی شیشه‌ای و یک قطعه ماده شیشه‌ای بدون شکل مشخص هستند. به منظور شناسایی فناوری تولید شیشه در نمونه‌های مکشوفه از محوطه ارزانفود، 12 نمونه از قطعات شکسته ظروف و النگوها و همچنین یک قطعه بی‌شکل مورد مطالعات آزمایشگاهی قرار گرفتند. این نمونه ها متعلق به دوره های ایلخانی و ساسانی هستند. نمونه­ها به منظور شناسایی ترکیب شیمیایی شامل عناصر اصلی، فرعی و کمیاب به روش آنالیز پلاسمای جفت شده القایی طیف‌سنجی جرمی (ICP-MS) و جهت شناسایی ویژگیهای ریزساختاری به روش میکروسکوپی الکترونی روبشی مجهز به آنالیز پراش انرژی پرتو ایکس (SEM-EDS) مورد آنالیز قرار گرفتند. نتایج بیانگر استفاده از شیشه سودا-آهکی (شیشه آهک-سودا-سیلیکا خاکستر گیاهی) در تولید نمونه‌های شیشه مکشوفه از محوطه ارزانفود است. تنها در نمونه توده شیشه‌ای ترکیبی کاملاً متفاوت دیده می‌شود که شامل میزان متفاوتی از اجزاء اصلی و فرعی موجود در ترکیب در مقایه با دیگر نمونه‌های آنالیز شده است. ریزساختار نمونه ها نیز شامل دو دسته کاملاً یکنواخت و حاوی فازهای غنی از سرب و قلع است. حضور این فازهای بیانگر استفاده از ترکیبات سرب و قلع به عنوان اپک کننده در این نمونه‌ها است.

Keywords:

Hand-made architecture , Arzanfood , Hamedan , Soda-lime glass , معماری دست‌کند , ارزانفود , همدان , شیشه سودا-آهکی