تجزیه پایداری و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه لاین‌های امیدبخش اصلاحی برنج (Oryza sativa L.)

بهبود صفات و ویژگی‌های ارقام بومی و اصلاح‌ شده برنج ایرانی از مهم‌ترین برنامه‌های تحقیقاتی برنج در کشور محسوب می‌شود. در همین ارتباط تعداد هفت لاین خالص اصلاحی منتخب برنج در سه سال (1393 تا 1395) و چهار منطقه تنکابن، آمل، بابل و بهشهر در استان مازندران از نظر پایداری عملکرد و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تفاوت بین ژنوتیپ‌ها از نظر اغلب صفات از جمله ارتفاع بوته، تعداد خوشه در بوته، تعداد دانه پر در خوشه و عملکرد دانه در اغلب محیط‌ها معنی‌دار بودند. لاین G1 (AN74؛ حاصل از تلاقی نعمت/علی‌کاظمی)، بطور معنی‌داری زودرس‌تر از سایر لاین‌های امیدبخش بود و با رقم زودرس طارم محلی در یک گروه قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر سال‌، اثر متقابل سال در مکان، ژنوتیپ در مکان و سال در مکان در ژنوتیپ بر عملکرد لاین‌های مورد ارزیابی معنی‌دار بود. نتایج تجزیه پایداری عملکرد ژنوتیپ‌ها نشان داد که لاین G1 (AN74)، با شیب خط رگرسیونی غیر‌معنی‌دار (62/0=bi) و میانگین عملکرد 6500 کیلوگرم در هکتار، دارای پایداری اختصاصی برای مناطق مرکزی مازندران بود. لاین G7، (TS84)، با شیب خط رگرسیونی غیرمعنی‌دار (89/0) و عملکرد دانه 8089 کیلوگرم در هکتار، از پایداری عمومی بالایی برخوردار بود. تجزیه اثر متقابل ژنوتیپ در محیط به روش امی (AMMI) نشان داد که تنها مولفه‌های اثر متقابل اول و دوم بر عملکرد دانه معنی‌دار بودند و به ترتیب 8/36 و 1/26 درصد از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج نشان داد که لاین زودرس و پاکوتاه G1 (AN74) با میانگین عملکرد 6500 کیلوگرم در هکتار دارای پایداری مناسبی در مناطق مرکزی مازندران (آمل و بابل) و لاین متوسط‌رس و پاکوتاه G7 (TS84؛ حاصل از تلاقی SHZ2/طارم محلی) با میانگین عملکرد 8089 کیلوگرم در هکتار در اغلب محیط‌ها دارای پایداری بالاتر و نوسان عملکردی کمتری نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها بود. لاین G1 (AN74؛ حاصل از تلاقی نعمت/علی‌کاظمی) دارای کوتاه‌ترین ارتفاع بوته (7/85 سانتی‌متر) و زودرس‌ترین لاین (97 روز از بذرپاشی در خزانه تا برداشت) بود. بدین جهت، دو لاین AN74 و TS84 به عنوان ژنوتیپ‌های مناسب جهت ادامه بررسی در آزمایشات تحقیقی ترویجی و ارزیابی‌های به زراعی قابل توصیه هستند.

Keywords:

Combined analysis of variance , Promissing lines , Regression , Rice and Stability of grain yield. , برنج , تجزیه واریانس مرکب , پایداری عملکرد , رگرسیون و لاین امیدبخش