مصطفی کمالجو - ۱ استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
مریم اطهری نیا - ۲ کارشناس ارشد زبان و ادبیات عرب، دانشگاه مازندران
علی عشقی سردهی - استادیارگروه زبان وادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاهآزاداسلامی، سبزوار، ایران
علی تسنیمی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

تحلیل گفتمان انتقادی، از شاخه­های برجسته و سیری تکوینی از تحلیل گفتمان در مطالعات زبان­شناختی است که فراتر از توصیف صرف داده­های زبانی، فرآیندهای ایدئولوژیک و بافت­های موقعیتی، اجتماعی و بینامتنی موثر بر شکل­گیری گفتمان را در کانون توجه خود قرارمیدهد. از مهم­ترین و مدرن­ترین رویکردهای تحلیل گفتمان انتقادی، الگوی تحلیلی نورمن فرکلاف است. در این روش، گفتمان در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، بررسی می­شود. پژوهش حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی و در پرتو رویکرد نورمن فرکلاف، به تحلیل و بررسی گفتمان رمان صخب­البحیره از محمد البساطی که جز صد رمان برتر عربی است و جایزه بهترین رمان سال ۱۹۹۴ را به خود اختصاص داده، پرداخته­است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که البساطی در سطح توصیف، با بیانی ساده و دور از ابهام و با برقراری روابط میان واژگان و استفاده از واژگان و اصطلاحات عامیانه و با بهره­گیری از ساختار جملات خبریه و معلوم، در پی تبیین ایده­های مورد نظرش است. در سطح تفسیر، نویسنده با توجه به بافت محیطی(دریاچه مانزلا) و با استفاده از الگویی از پیش موجود، فضای حاکم را با گفتمانی غیرمستقیم؛ اما منطبق با دیدگاه خویش، ترسیم نموده است. تبیین رمان بیانگر این است که ترکیب اجتماعی و مشاهده وضعیت مردم مصر، سختی­های مردم روستا و حاشیه­نشین و زندگی گذشته البساطی، از دلایل موثر در شکل­گیری گفتمان اصلی رمان هستند؛ اما گفتمان غالب البساطی، بازتاب دهنده دقیق زندگی طبقات فرودست و حاشیه­نشین و تبیین زندگی آن­هاست.  

ریختشناسی, تحول شخصیت, اسکندر, نظامی, شرفنامه