ذوالفقار علامی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا (س)
حدیث احمدی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا (س)

یکی از بهترین و دقیق‌ترین شیوه‌های طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل ساختار و قالب قصّه‌ها، الگوی ریخت‌شناسی پراپ است. پراپ با مطالعه قصّه‌های پریان روسی به این نتیجه رسید که این قصّه‌ها به‌رغم تنوع و تکثر از نوعی وحدت و همانندی برخوردارند. در مقاله پیش‌رو سه داستان با نام‌های؛ تقدیر، تمتی و تیزتن از کتاب افسانه‌های مردم ایران گردآوردی علی‌اشرف درویشیان با رویکردی تحلیلی- توصیفی و براساس الگوی ریخت‌شناسی پراپ مورد بررسی قرارگرفته است تا چگونگی تطبیق داستان‌های یادشده و خویشکاری‌ها، حرکت قصّه‌ها و در نهایت میزان انطباق آن‌ها با الگوی پراپ نشان داده شود و ساختار کلی این داستان‌ها و قوانین حاکم برآن مشخص­گردد. نتیجۀ بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که اولاً الگوی پراپ بر قصّه‌های انتخاب شده از افسانه‌های مردم ایران قابل تطبیق است. همچنین از مجموع سی‌ویک خویشکاری تعریف شده در الگوی پراپ در سه داستان انتخاب شده، بیست‌وهشت مورد مطابقت دارد، با این تفاوت که از شمار اجزای سازنده قصّه‌ها کاسته­شده و در هر کارکرد مصداق‌های جدیدی یافت­شده است. افزون بر این در داستان‌های بررسی­شده حرکت‌ها مستقیماً یکدیگر را دنبال می‌کنند؛ اما قصّه «تیزتن» با دو حرکت آغاز شده که پایان یکسانی دارند.  

پراپ, ریخت‌شناسی, خویشکاری, قصّه‌های عامیانه, علی‌اشرف درویشیان