سیدجلال جبلی - استادیار و مدیرگروه آبیاری و زهکشی مجتمع آموزشی ابوریحان دانشگاه تهران

ایجاد شبکه های زهکشی سطحی یا زیرزمینی موجب تخلیه آبهای مازاد از پروفیل خاک و بهبود مشخصات فیزیکی آن می گردد . شبکه های زهکشی همچنین با ایجاد امکان آبشوییLeaching)کنترل شوری خاک را نیز میسر مینمایند. جمعآوری و تخلیه آب مازاد و نمکهای خاک اراضی کشاورزی را از ماندابی وشور ش دنSalinization)نج ات می دهد . زهکشی همچنین باعث چرخش هوا در خلل و فرج خاک شده و تنفس ریشه گیاه را نیز تضمین می نماید . اما در یکی دو دهه اخیر بر محققین و دانشمندان ثابت گردیده که بهبود مشخصات خاک توسط شبکه های زه کشی هر چند موجب احیای اراضی و افزای ش محصولات کشاورزی می گردد، اما این بهبود تنها یک روی سکه بوده و روی دیگر این سکه که هنوز ابعاد و زوایای آن کاملا بر پژوهشگران نیز آشکار نشده، اثرات ناخواسته زیست محیطی احداث شبکه های زهکشی می باشدمحیط زیست از چهار بخش م تفاوت شامل محیط فیزیکیPhysical Environmentمحیط طبیعیNatural Environment)محیط اقتصادیEconomical Environmentو محیط اجتماعیSocialEnvironment) تشکیل یافته است . زهکشی اجزاء مختلف محیط زیست را به صورتهای گوناگون تحت تاثیر خود قرار می دهد . زهکشی اراضی در محیط فیزیکی از یک سو موجب بهبود شرایط فیزیکی و بیولوژیکی خاک گردیده ولی از سوی دیگر انتقال نمکها و بقایای ترکیبات شیمیایی خاک به منابع آبهای پائین دست را تشدید می نماید . محیط طبیعی شامل زیستگاههای گیاهی و جانوری بوده که تحت تاثیر طرحهای زهکشی قرار می گیرد . گونه های گیاهی و جانوری اعم از وحشی و اهلی که در اراضی کشاورزی زیست می کنند تحت تاثیر انهار زهکشی و ابنیه مربوطه دستخوش تغیرات می گردن د . مزرعه بعنوان یک محیط اقتصادی و مرکز تولید محصولات کشاورزی متشکل از محیط فیزیکی و محیط طبیعی بوده و توسط ش بکه زهکشی متاثر می گرد د . محیط فیزیکی با در بر داشتن منابع آب و خاک برای تولید محصولات زراعی و فرآورده های دامی مورد استفاده قرار می گیرد . در اثر اضمحلال اجزای محیط های فیزیکی و طبیعی بدلیل افت محصول، مزرعه نیز به نوبه خود دچار صدمات اقتصادی می گردد . شبکه زهکشی هر چند در کوتاه مدت بدلیل بهبود شرایط خاک و افزایش درآمد رفاه نسبی برای خانوار روستایی و روستا ایجاد می نماید . اما در دراز مدت نزول کیفیت منابع آب و خاک باعث کاهش حاصلخیزی و رها شدن اراضی گردیده که این خود مقدمه کاهش اشتغالزایی در منطقه و فراهم شدن ز مینه مهاجرت کشاورزان به شهرها می باشد . در این مقاله چگونگی اثر زهکشی بر اجزاء مختلف محیط زیست مورد اشاره قرار گرفته و راهکارهای مقابله با این اثرات مورد بررسی قرار می گیرد.