محمدرضا یزدانی - دانشجوی دکترای آبیاری و زهکشی دانشگاه تهران
مسعود پارسی نژاد - دانشیار گروه آبیاری دانشکده مهندسی آب و خاک دانشگاه تهران. پردیس کشاور

برنج بعد از گندم دومین غله مهم در کشور محسوب می شود. افزایش مصرف سرانه برنج در ایران دردهه های اخیر و کاهش عرضه برنج در بازار جهانی، حرکت در جهت تولید بیشتر برنج در ایران را توجیه پذیر می نماید. براین اساس فعالیت های علمی و تحقیقاتی در زمینه آبیاری برنج می تواند ضمن کمک به مصرف صحیح آب در کشور ضامن تداوم و افزایش تولید این غله راهبردی باشد. در سطح بین المللی تحقیقات آبیاری برنج در دو مسیر تغییر رو شهای زراعی برای کاهش مصرف آب و توسعه آبیاری نوبتی گسترش چشمگیر یافته است. معرفی کشت برنج به صورت هوازی (کشت همانند گندم) و استفاده از متد کشتISRاز جمله تلاش های بعمل آمده به منظور کاهش مصرف آب بر اساس تغییر روش کشت می باشد. توسعه آبیاری تناوبی در سطح مزرعه و گسترش آن در سطح شبکه وحوزه، تغییر در روش های زراعی تحت شرایط آبیاری نوبتی شامل مدیریت تغذیه گیاه بخصوص نیتروژن و... ازجمله عرص ههای مهم تحقیقات در زمینه آبیاری نوبتی در اراضی شالیزاری در کشورهای دیگر می باشد. در ایران نیز مطالعات مختلفی در زمینه آبیاری برنج بخصوص در زمینه آبیاری متناوب بعمل آمده است. در زمینه زهکشی سنگینی بافت خاک، ضریب آبگذری و نفوذ پذیری بسیار پایین، فقدان ساختمان خاک وتخریب تعمدی آن در هنگام آماده سازی زمین، چسبندگی شدید خاک به دلیل وجود مقدار زیادی رس، شیب کم و نزدیک به صفر، وجود سخت کفه یا هاردپن در عمق کم، نامناسب بودن زهکشی طبیعی، نیاز به ایجاد حالت غرقابی در حداقل دوره ای از کشت برنج، از مختصات عمومی شالیزارها در ایران و بیشتر نقاط جهان می باشند. زهکشی اراضی شالیزاری در شرایطی که قرار باشد در دوره ای از سال گیاه دیگری غیر از شالی کشت شود پیچیده تر خواهد شد (کشت دوم) زیرا شرایط رطوبتی مورد نیاز شالی با سایر گیاهان فرق اساسی دارد. در این شرایط باید ضمن رعایت الزامات زهکشی برای شالیزارهایی که فقط شالی در آنها کشت می شود، اهداف کشت دوم نیزباید رعایت گردد. شرایط فوق الذکر زهکشی زیر زمینی را به دلیل فاصله کم و عمق کم بسیارگران خواهد کرد به طوریکه گزینش زهکشی سطحی را در کوتاه مدت توجیه پذیر می نماید. اما زهکشی سطحی نیز خود الزاماتی نظیر لزوم رعایت حد زهکشی (که می تواند موجب ترک و سیمانی شدن خاک گردد)، موقتی بودن انهار جمع کننده و لزوم تخریب آنها در زمان کشت شالی، عدم تخریب سخت کفه یا هاردپن (برای جلوگیری از ازدیاد نفوذ عمقی در هنگام کشت برنج)، وجود امکان تخلیه آب خروجی از مزرعه در زهکش های بزرگتر به دلیل کم بودن شیب اراضی و... دارد.