نصرت اله نجفی - استاد گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

فسفر یکی از عناصر غذایی پرمصرف مورد نیاز گیاهان است و کمبود آن در بسیاری از خاک‌های کشاورزی جهان وجود دارد. برای درمان کمبود فسفر از کودهای فسفر استفاده می‌شود که کارایی مصرف آن‌ها کم بوده و پدیده غنی‌شدن آب‌ها و آلودگی محیط‌زیست را نیز به‌طور گسترده ایجاد کرده است. ازطرف‌دیگر، کودهای فسفر از ذخایر محدود و تجدیدناپذیر سنگ فسفات تولید می‌شوند که با گذشت زمان مقدار آن کم شده و قیمت آن گران‌تر می‌شود. این در حالی است که نیاز به مصرف کودهای فسفر برای تأمین غذای مورد نیاز جمعیت در حال رشد جهان زیاد می‌شود. بنابراین، مدیریت کودهای فسفر یک عامل کلیدی در تولید محصولات کشاورزی است. برای بهبود کارایی مصرف فسفر و رشد گیاهان و کاهش مخاطرات محیط‌زیست، استفاده از کودهای کندرها و با رهایش کنترل‌شده فسفر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. کود کندرها یا با رهایش کنترل‌شده به کودی گفته می‌شود که سرعت حل‌شدن آن در آب کم‌تر از کودهای محلول در آب رایج بوده و مدت طولانی‌تری عناصر غذایی را به ریشه گیاهان عرضه می‌کند. برخلاف کود کندرها، کود با رهایش کنترل‌شده طوری ساخته می‌شود که سرعت، مدت و الگوی رهایش عنصر غذایی خوب کنترل شده باشد. برای تهیه کودهای کندرها یا با رهایش کنترل‌شده از چندین روش استفاده می‌شود: (1) استفاده از مواد پوشش‌دهنده: این مواد به چند گروه تقسیم می‌شوند: 1- پلیمرها (شامل پلیمرهای زیست‌تخریب‌پذیر مانند کیتوسان، پلیمرهای ابرجاذب آب، کوپلیمرهای پلی‌وینیلیدن کلراید، پلی‌اولفین‌ها، پلی‌اورتان‌ها، رزین‌های اوره-فرمالدئید، پلی‌استرها و رزین‌های آلکید)، 2- گوگرد، 3- گوگرد-پلیمر، 4- اسیدهای آلی، 5- روغن پارافین، 6- رس‌ها، 7- خاکستر بادی؛ (2) تهیه کودهای کندرها از موادی با حل‌پذیری کم یا سرعت معدنی‌شدن کم، (3) تبدیل سنگ فسفات به کود کندرها با روش‌های مختلف مانند اسیدی‌کردن جزئی و استفاده از ریزجانداران حل‌کننده فسفات، (4) تولید کودهای کندرهای فسفر با استفاده از فناوری نانو، (5) تولید کودهای کندرهای فسفر از هیدروکسیدهای دوگانه لایه‌ای، بیوچار و هیدروچار بارگذاری شده با فسفات، (6) تهیه کود کندرهای فسفر از خاکستر بادی. در این مقاله روش‌های تهیه کودهای کندرهای فسفر و اثرهای آن‌ها بر کارایی مصرف فسفر و رشد گیاهان مختلف شرح داده می‌شود. به‌طور کلی، با مصرف کودهای کندرها یا با رهایش کنترل‌شده فسفر در خاک‌های کشاورزی، کارایی مصرف فسفر و رشد گیاهان بهبود می‌یابد.

فسفر, فناوری نانو, کارایی مصرف, کود کندرها