محمود صیدی - گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شاهد تهران، تهران، ایران.

تدبر و تفکر مسلمان در آیات قرآنی سبب شکل‌گیری مسائل مختلف کلامی در عالم اسلام و بالندگی مباحث الهیاتی گردیده است، به گونه‌ای که چنین مسائلی سبب پیدایش دو فرقه بزرگ اشاعره و معتزله گشت. اینان به تنها مسأله الهیاتی مطرح شده در عالم اسلامی در مورد دو مفهوم حرام و حلال نسبت به رزق انسانی، پرداختند؛ به گونه‌ای که معتزله آن را منحصر در امور حلال و اشاعره آن را در بردارنده امور حرام دانستند. در پژوهش حاضر با محوریت دادن به دو نماینده بزرگ این مکاتب یعنی عبدالجبار معتزلی و فخر‌ رازی نظریات آنان در این زمینه، مورد بررسی نقادانه قرار گرفت و اثبات شد که هرچند خداوند تکویناً رازق همه انسان‌هاست، ولی تشریعاً صرفاً ارتزاق از امور حلال را تجویز می‌کند. 

عبدالجبار, فخررازی, رزق, حلال, حرام