عملیات بازار باز بانک مرکزی در ایران

عملیات بازار باز یکی از عملیات ها و ابزارهای موثر در سیاستگذاری پولی است که بانک های مرکزی در بسیاری از کشورهای دنیا برای تحقق اهداف خود از آن بهره میبرند؛ متاسفانه تاکنون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از این ابزار مهم بی بهره بوده است. صرف نظر از اینکه قانون بودجه جای این قسم از قانونگذاری نیست، اما به هر تقدیر دولت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ پیشنهاد اجازه انجام عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی را مطرح نمود که ازسوی مجلس به تصویب رسید. اجرای موثر عملیات بازار باز منوط به وجود شرایط، قواعد و بسترهای ویژه ای است، ازجمله استقلال بانک مرکزی از دولت، التزام دولت به پیروی از قاعده مالی، اقتدار مقام ناظر (بانک مرکزی) بر بانک ها و عدم تفوق بخش بانکی بر بانک مرکزی، تعیین تکلیف بانک های ناسالم (بانک هایی که وضعیت ترازنامه ای نامناسب دارند)، چارچوب های مربوط به گزیر و ورشکستگی بانکی، عمق کافی بازار بین بانکی، عمق کافی بازار اوراق بدهی دولت، دانش کافی در بدنه سیاستگذاری و عملیاتی بانک مرکزی و... . در حال حاضر، این مقدمات به نحو مطلوب فراهم نیست و باید توجه داشت که فراهم شدن آنها قطعا زمانبر خواهد بود. بر این اساس ممکن است در کوتاه مدت نتوان عملیات بازار باز را ابزاری قابل اعتماد برای پاسخگویی به نیازهای بانک مرکزی (در اجرای سیاست پولی) قلمداد کرد؛ لکن باید با برنامه ریزی و جامع نگری کافی دوره زمانی دسترسی به شرایط مطلوب را کاهش داد. مخاطره جدی که باید در شرایط کنونی در نظر داشت، آن است که با توجه به کسری بودجه دولت در سال ۱۳۹۸ (به واسطه کاهش درآمدهای نفتی)، عملیات بازار باز در عمل تبدیل به ابزاری برای تامین کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی شود. به این صورت که دولت برای تامین هزینه های خود اوراق بدهی منتشر کند و بانک مرکزی در پوشش عملیات بازار باز، موظف به خریداری این اوراق شود. در این صورت تمام مضرات پولی کردن کسری بودجه در اقتصاد پدیدار خواهد شد. ازسوی دیگر نیز با توجه به وجود بانکهای ناسالم در نظام بانکی کشور، در صورتی که موضع انفعالی بانک مرکزی در قبال اضافه برداشت توسط بانکهای ناسالم ادامه یابد (مشابه آنچه طی سال های ۱۳۹۷ - ۱۳۹۳ شاهد بودیم)، کارکرد عملیات بازار باز به عنوان یک ابزار سیاست پولی کاملا از بین خواهد رفت و صرفا کارکرد نمایشی خواهد یافت. بر این اساس توجه به تمهید پیش نیازهای موفقیت عملیات باز در شرایط کنونی ضرورت دارد. 

Keywords:

عملیات بازار باز , سیاست پولی , بانک مرکزی , اوراق بدهی دولت