مریم بابااحمدی امانی - دانشجوی دکتری زبانشناسی همگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
مهرداد نغزگوی کهن - دانشیار گروه زبانشناسی همگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

پژوهش حاضر برای نخستین­بار، ساخت‎های سببی صرفی و نحوی زبان فارسی نو را براساس رده‎شناسی دیکسون (2012) بررسی پیکره­بنیاد کرده است ؛ ازآنجاکه تاکنون پژوهشی که در گذر زمان و براساس پیکره، به این ساخت‎ها توجّه کرده باشد، صورت نگرفته است، برآن شدیم تا در نوشتار پیش رو، درزمانی ساخت‎های سببی زبان فارسی نو را بررسی کنیم. برای این منظور، سی کتاب و از هر کتاب به­طور تقریبی ده­هزار واژه از قرون چهارم تا هفتم و همچنین دو قرن اخیر انتخاب شد؛ سپس ساخت‎های سببی صرفی و نحوی آن­ها استخراج و براساس چارچوب یادشده، ازنظر صوری تحلیل شده و قرن‎های مختلف نیز ازنظر نوع فعل سببی و بسامد وقوع با یکدیگر مقایسه شده‎اند. پیکر‎ة این پژوهش شامل 772 ساخت سببی صرفی و نحوی بوده است. نتایج تحلیل پیکره نشان داد که کاربرد سازوکار نحوی محدود به قرن‎های اخیر است و در قرون اوّلیه، نمونه‎ای از این نوع ساخت یافت نشد. این مسئله با سیر تغییر زبان فارسی از زبانی ترکیبی به زبانی تحلیلی هم­سو است. نتیجة دیگر پژوهش آن است که کاربرد ساخت‎هایسببی از ابتدای فارسی نو به بعد کمابیش با سیر نزولی همراه بوده‎ است به‎طوری‎که در قرن سیزدهم به کمترین میزان خود می‎رسد و سپس دوباره در قرن اخیر، افزایش می‎یابد؛ همچنین نتایج تحلیل داده‎ها نشان می‎دهد کهبرخلاف ساخت‎های سببی نحوی که با افزایش بسامد روبه­رو بوده‎اند، از شمار سببی‎های صرفی کاسته شده‎ است؛ به‎طوری‎که در فارسی نو متأخّر فعل‎هایی نظیر میراندن، آگاهاندن، شنواندن، گنداندن، فسراندن، پزاندن، بُراندن و فراموشاندن که در قرون اوّلیه کاربرد داشته‎اند، کنار گذاشته‎ شده‎اند.  

ساخت سببی, فعل سببی, سببی صرفی, سببی نحوی, زبان‎شناسی پیکره‎بنیاد