بشیر جم - استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

ضمیرهای انعکاسی یا تأکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پی‌بست‌ها هستند، ساخته می‌شوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را به­مثابة دو گونۀ زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی می­کند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیت‌های مشترک و متفاوت در تلفّظ‌های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آن­ها و دست‌یابی به یک رتبه‌بندی دربرگیرندۀ نهایی از محدودیت‌های مختلف در هریک از این دو­گونه بوده است. رتبه‌بندی‌های نهایی تبیین‌کنندۀ همۀ تلفّظ‌های ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیش‌خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژۀ خود است که زمینه‌چین فرایند حذف واکۀ پی‌بست برای رفع التقای واکه‌ها می‌شود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پی‌بست /-aS/ به [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری‌نشین تبیین شده­است. تحلیل‌های مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخ­داده­اند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.  

ضمیرهای انعکاسی فارسی, گویش بختیاری, افراشتگیِ پیش‌خیشومی, لثوی‌شدگی, حذف واج