ارسلان گلفام - دانشیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
اردشیر ملکی مقدم - دانشور زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
فائقه ابراهیم پورنیک - دانشجوی کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

در این پژوهش قصد داریم محدودیت‌های ناظر برزایایی فعل‌های برگرفته از اسم و فعل‌های برگرفته از صفت در فارسی معیار را بررسی کنیم. همچنین به دنبال بررسی رابطۀ میان شفافیت و زایایی این الگوی ساخت فعل هستیم. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها به شیوۀ پیکره‌بنیاد است. بدین منظور، فهرستی مشتمل بر 90 فعل تبدیلی را از یک پیکرۀ نوشتاری خودساختۀ 824000 واژه‌ای و پیکرۀ گفتاری که از ضبط مکالمات روزمرۀ گویشوران تهیه شده است، جمع‌آوری نمودیم. بسامد نمونۀ این افعال در پیکرۀ نوشتاری 1700 و در پیکرۀ گفتاری 775 است.بررسی‌ها نشان داد که در کاربرد پایه‌های مختوم به واکه برای ساخت این افعال محدودیت وجود دارد. همچنین اکثر واژه‌هایی که پایۀ ساخت این افعال قرار می‌گیرند، تک‌هجایی و تعداد محدودی نیز دوهجایی می‌باشند. در رابطه با محدودیت صرفی نیز از میان مقولات دستوری مختلف تنها مقولۀ اسم و صفت پایۀ ساختن افعال مورد نظر قرار می‌گیرند. محدودیت دیگر اینکه اسامی و صفات وندی، مرکب و مشتق پایۀ ساخت افعال مورد نظر قرار نمی‌گیرند. اما عاملی که بیش از همه ساخت افعال مورد بررسی ما را محدود می‌کند، عامل انسداد است که در این میان وجود افعال مرکب هم‌معنا مانع ساخت افعال بسیط متناظر می‌شود. به علاوه، در کنار محدودیت‌های ساختاری پیش‌گفته، محدودیت کاربردی نقش مهمی در عدم پذیرش واژه‌های ساخته­شده با این الگو توسط گویشوران زبان ایفا می‌کند. در رابطه با ارتباط میان شفافیت و زایایی نیز دریافتیم که شفافیت و تیرگی تأثیری بر زایایی افعال مورد بررسی ندارد.  

محدودیت, زایایی, فعل‌های برگرفته از اسم, فعل‌های برگرفته از صفت, شفافیت