حسین رضویان - استادیار، دانشگاه سمنان
معصومه خانزاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان

مطالعۀ حروف اضافه در زبان فارسی می‌تواند گامی در جهت شناخت پیچیدگی‌های آن و کمکی در جهت تبیین صحیح ساخت زبان فارسی باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی معانی مختلف حرف اضافۀ ”به“ از منظر معنی­شناسی شناختی است. برای این منظور از رویکرد چندمعنایی سامان‌مند تایلر و ایوانز (2003) در چارچوب معنی­شناسی شناختی برای تحلیل داده­ها استفاده شده است. در جهت نیل به این هدف، مثال‌های مختلف از فرهنگ لغات سخن، معین و دهخدا، متون مختلف و مکالمات روزمرۀ زبان فارسی استخراج شده و با بکارگیری رویکرد شناختی مورد تحلیل قرار گرفته­اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این حرف اضافه دارای معانی مختلفی است که همه از یک معنی واحد یعنی ’الصاق و ارتباط‘ مشتق شده و شبکه‌ای به­هم­پیوسته را تشکیل می‌دهند و تمامی مفاهیم متمایز به طور نظام‌مند و با توجه به ملاک‌های تایلر و ایوانز، از پیش‌صحنه و مفهوم اولیه مشتق می‌شوند. این مفاهیم متمایز عبارتند از :مقصد، مخاطب‌سازی و پیشِ و نزدِ که زیرمجموعۀ مفهوم مقصد به شمار می‌آیند، بر رویِ، سازگار و مطابق، مقابلِ و برابرِ، توالی و ترتیب، تعلیل، استعانت و با استفاده از. همچنین نشان داده شد که کاربردهای مجازی این حرف اضافه موجب انباشت معانی استعاری بر تنها معنای صریح آن و منجر به چندمعنا شدن آن‌ شده است. در واقع، معانی مشتق حروف اضافه در چندمعنایی حاصل بسط استعاری معانی مرکزی‌اند.

معنی‌شناسی شناختی, چندمعنایی سامان‌مند, حرف اضافه, حرف اضافۀ ”به“, شبکۀ معنایی