درباره یارانه انرژی در ایران (۱. یارانه پنهان و ملاحظات آن)

هدف اصلی این مطالعه، نشان دادن تصویری شفاف از مصرف حامل های انرژی در اقتصاد ایران و برآورد تقریبی یارانه پنهان با توجه به مفروضات ارائه شده است. یارانه پنهان انرژی عبارتست از مابه التفاوت ارزش نفت و گاز مصرف شده در داخل کشور بر اساس قیمت مرجع و وجوهی که از مصرف کنندگان دریافت می شود. منظور از یارانه آشکار، وجوهی است که دولت به طور واقعی بابت کاهش قیمت انرژی پرداخت می کند. در روش مرسوم محاسبه یارانه پنهان، فرض شده است کل انرژی مصرف شده در داخل کشور می تواند در خارج کشور به فروش برسد، همچنین، در مورد حامل هایی مانند بنزین که قیمت های جهانی دارند، می توان قیمت فوب خلیج فارس را به عنوان قیمت مرجع در نظر گرفت، اما در مورد حامل هایی مانند گاز طبیعی و برق که قیمت منطقه ای دارند، تعیین نرخ مرجع دشوار می شود. نرخ ارز مبنای تبدیل قیمت فروش انرژی موضوعی به شدت اختلاف برانگیز است و بخش زیادی از یارانه پنهان که به این روش محاسبه میشود چیزی جز تاثیرات افزایش نرخ ارز نیست، بدون آنکه در مصرف واقعی مردم تغییر محسوسی صورت گرفته باشد. یافته های این مطالعه نشان میدهد: - با توجه به سهم خانوار از مجموع یارانه هیدروکربوری در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ ، بیش از سه چهارم یارانه ضمنی هیدورکربوری به غیر خانوار اختصاص داشته و در واقع انرژی ارزان مهمترین روش حمایت دولت از بخش تولید در ایران است. لذا هرگونه سیاستگذاری درباره تغییر این روش منوط
به توجه به تبعات و آثار افزایش قیمت انرژی بر بخش تولید است. - بخش کشاورزی در سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ کمترین سهم و و نیروگاه ها بیشترین سهم را از یارانه هیدروکربوری داشته اند. از مجموع یارانه هیدروکربورهای مصرف شده در کشور در سال ۱۳۹۵ ، نیروگاه ها با ۳۳ درصد، بخش خانگی با ۲۴ درصد، بخش صنعت با ۲۱ درصد و بخش حمل ونقل با ۱۵ درصد به ترتیب بیشترین سهمها را به خود اختصاص داده اند. در نتیجه، اولویت سیاستگذاری در مورد یارانه انرژی باید اول نیروگاه های کشور و سپس بخش خانگی باشد.
- سهم بنزین از مجموع یارانه فراورده های نفتی، ۸ درصد و سهم نفت گاز حدود ۶۸ درصد است. بنابراین سیاستگذاری در مورد بنزین با هدف اصلاح و کاهش یارانه انرژی در اولویت های بعدی قرار می گیرد. - به رغم آنکه سهم دهک اول از یارانه انرژی ۰۶ / ۵ درصد بوده و از سایر دهک ها کمتر است، نسبت یارانه انرژی به هزینه کل خانوار در این دهک، با ۱۵ درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص میدهد، به آن معنی که معیشت دهک اول به نسبت سایر دهک ها به مراتب به یارانه انرژی وابستگی بیشتری دارد. - از مجموع ۶ / ۸۷ میلیون لیتر بنزین مصرفی در روز در سال ۱۳۹۶ ، سهم خودروهای شخصی و وانتها به ترتیب ۴ / ۵۳ و ۴ / ۱۸ میلیون لیتر در روز است. ضمن اینکه سهم موتورسیکلت ها نیز ۵ میلیون لیتر در روز است. در واقع، خودروهای سواری (شامل خودروهای شخصی، دولتی و تاکسی های اینترنتی) فقط ۶۰ درصد مصرف بنزین را به خود اختصاص داده اند و سیاستگذاری صحیح درباره بنزین مستلزم توجه به این موضوع است. - در سال ۱۳۹۷ ، یارانه گاز، گازوئیل، برق، بنزین و آب به ترتیب برابر با ۴ / ۱۹ ، ۸ / ۱۲ ، ۶ / ۱۳ ، ۵ / ۱۰ ، ۶ / ۰ است که با کسر مبلغ ۶۶ / ۷ میلیارد دلار یارانه گاز طبیعی سوخت نیروگاهی با هدف اجتناب از احتساب مضاعف، در مجموع حدود ۲۴ / ۴۹ میلیارد دلار قابل برآورد است.