حسن ذوالفقاری - عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران

در میان عناصر برنامه درسی مهم ترین عنصر، کتاب درسی است. کتاب درسی خط و مشی و نوع تفکر حاکم بر آموزش را تعیین می کند. کتاب درسی به خصوص در نظام های آموزشی بسته و کتاب محور، مهم تر نیز هست و البته دشواری ها و آسیب های آن نیز بیشتر است. نمونه کامل آن نظام آموزشی ایران است که به خصوص در درس زبان و ادبیات فارسی مشکلات سیاسی و عقیدتی و حرفه ای آن نمود می کند. این گفتار بررسی همین مشکلات در نظام آموزش زبان و ادبیات ایران است که نویسنده با توجه به تجریات خود در این حوزه، کوشیده آسیب ها و موانع بهبود کتاب های این درس را بازگو کند. ابتدا به تبیین مفاهیم نظری اشاره کرده و بعد از آن به اصول اساسی و معیارهای سازمان دهی محتوای کتاب های ادبیات می پردازیم. این اصول عبارتند از: انتخاب محتوا و سازمان دهی آن، داشتن فکر و هدف محوری، جهان شمول بودن مفاهیم و متون منتخب، جذابیت و تناسب و تمایز اطلاعات مهم از مطالب کم اهمیت، توالی، تسلسل و تداوم محتوا، تقویت چهار مهارت زبانی،‌ ویراستگی، ترویج کتاب خوانی. در بخش دوم مقاله به آسیب ها و موانع فعلی کتاب های درسی از منظر برنامه درسی پرداخته است. این آسیب ها عبارتند از:‌ در تقابل قرار دادن ارزش های دینی و انقلابی با ارزش های ملی، ضعف بنیة کارشناسی و تخصصی، نادیده گرفتن اصل لذت آفرینی ادبیات، ناویراسته بودن کتاب ها و ضعف های نگارشی و ویرایشی، کاهش ساعات درس زبان و ادبیات، ضعف ابعاد برنامه درسی، مواد کمک آموزشی، کنکور سراسری، ضعف دانشی و مهارتی معلمان زبان و ادبیات فارسی. برای عامل معلم زبان و ادبیات به دلیل اهمیت ویژگی هایی ذکر شده است: پرورش دهنده ذوق و گرایش دهنده به ادبیات در دانش آموز باشد، دانش وسیع زبانی و ادبی داشته باشد، مهارت سخنوری داشته باشد، کتابخوان و اهل مطالعه باشد، اهل نوشتن باشد، پژوهشگری را بداند، آگاهی از دانش های روز داشته باشد.

کتاب های زبان و ادبیات فارسی، معلم ادبیات، آسیب شناسی کتاب های فارسی