سمیرامیس شاه اسماعیلی نژاد خراسانی - دانشجوی دکتری جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
تقی آزاد ارمکی - استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

مقاله ­ی حاضر به بررسی تاریخی سیر تکوین نهاد خانواده در بستر تغییرات اجتماعی ایران، طی صد سال اخیر پرداخته­ است تا مسیر متفاوت تکوین خانواده در ایران را به طور متمایز از خانواده­ی غربی توضیح دهد. این مقاله با رویکرد کیفی و روش بررسی تاریخی به بازآفرینی رخدادهای مهم تاریخی، با سبک‌‌های توصیفی- روایتی و تحلیل وقایع و روابط میان آن ها پرداخته­ است تا با بهره­ گیری از مفاهیم نظری تقسیم کار، عقلانی­ سازی و ازجاکندگی، سیر تکوین خانواده در ایران معاصر را توضیح دهد. نتایج پژوهش نشان می­دهد در جامعه­ ی ایران، تغییر خانواده سنتی به خانواده هسته­ ای تحت تاثیر مدرنیزاسیون و در فقدان جامعه مدنی قدرتمند رخ داده و مدرنیته ­ی آمرانه، این روند را متأثر ساخته است و در نتیجه­ی کیفیت تغییرات اجتماعی و لهجه­ ی ایرانی مدرنیته، خانواده هسته­ ای با ویژگی­ های متمایز حفظ ریشه ­های سنتی و خصلت­ های نهادی خود تکوین یافته­ است، به نحوی که هنوز ریشه های سنتی این نوع خانواده به طور کامل گسسته نشده است. پیامد چنین روند تاریخی در ایران، ظهور خانواده­ ی هسته­ ای وابسته است.

تغییرات نهاد خانواده, تقسیم کار اجتماعی, ازجاکندگی, عقلانیت