هما زنجانی زاده - دانشیار گروه جامعهشناسی دانشگاه فردوسی مشهد
فهیمه حسین زاوه - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

هدف این مقاله جنسیت‌ زدایی از واژۀ «مکر» در روایات مرد سالارانه، از هوشمندی و چاره‌ اندیشی زنان است. اساس کار این پژوهش، کتاب ادبیات مکتب‌خانه‌ای است که هفتاد قصۀ عامیانۀ فارسی زمان قاجار را گردآوری کرده است و بازتاب گفتمان فکری _ فرهنگی این دوره است. از بین این داستان‌ها بیست‌ودو داستان را که به موضوع مکر در آن‌ ها بیشتر پرداخته شده است، انتخاب کرده‌ایم. مسئلۀ مقالۀ حاضر آن است که چرا مکر بیشتر به زنان اختصاص داده شده است و دلایل زنان برای ابراز و اظهار مکر چیست . در این تحقیق از روش کیفی و فن تحلیل محتوا بر اساس نظریه‌ های جامعه‌شناختی استفاده شده است. در این پژوهش پس از بررسی مصادیق مکر در داستان‌ها مشخص شد که خوانش مردسالارانه و زن‌ستیزانه ، چاره‌گری و زیرکی زنان را که بیشتر فعالیتی واکنشی و طبیعی است، به مکر تعبیر می‌کند درحالی‌که تدبیرِ مردانه را زیرکی می‌داند.

هوشمندی زنان, مکر, ادبیات مکتب‌خانه‌ای, قاجار, نقد جامعه‌شناختی